Kraken, piepen en knakken. Dit zijn de welbekende geluiden van het ouder worden. Je wordt stijver, je kunt pijn in je gewrichten ervaren en bewegen gaat minder soepel. Dit kan het gevolg zijn van de reumatische aandoening artrose. In dit blog bespreken we artrose en voeding, en of een plantaardig dieet helpt bij artrose.
Is gezondheid ook jouw passie en wil je meer leren over hoe voeding en suppletie aan je gezondheid kunnen bijdragen? Bekijk dan onze e-learning Orthomoleculair Adviseur Basis of Orthomoleculair Adviseur Gevorderd.
Wat is artrose?
Gewrichten vormen de schakel tussen twee of meerdere botten wat beweging mogelijk maakt. De meeste gewrichten hebben een beschermende laag, het kraakbeen, waardoor de botten soepel over elkaar heen kunnen glijden, wrijving afneemt en schokken worden gedempt. Kraakbeenweefsel bestaat onder andere uit collageen wat zorgt voor stevigheid van het weefsel. Ook zit er een slijmvlieslaag aan de binnenkant van het gewricht, het synovium, dat synoviaal vocht aanmaakt om het kraakbeen te smeren.
Eén van de meest voorkomende gewrichtsaandoeningen is artrose. Hierbij gaat de kwaliteit van het kraakbeen geleidelijk achteruit en kan er sprake zijn van schade en verlies van kraakbeenweefsel. Het kraakbeen wordt dunner en brozer waardoor de beweging van botten in het gewricht minder soepel verloopt, er wrijving ontstaat en de schokdemping vermindert. Ook neemt het synoviale vocht af en kan het synovium ontstoken raken. Bovendien kunnen er veranderingen ontstaan in het bot vlak onder het kraakbeen.
Artrose kan voorkomen in één gewricht maar ook in meerdere gewrichten. Vooral in gewrichten die veelvuldig worden belast zoals heupen, knieën, handen en vingers komt de aandoening vaak voor. Hoewel artrose zich bij iedereen verschillend ontwikkeld, kent het wel altijd een progressief verloop.
Is het artrose of artritis?
Vanwege een overlap in symptomen zoals gewrichtspijn en stijfheid worden artrose en artritis vaak met elkaar verward. Beide behoren tot de reumatische aandoeningen maar reumatoïde atritis valt in de categorie ontstekingsreuma en artrose niet. Artritis is een auto-immuunziekte waarbij ontsteking centraal staat. Hierbij kan wel artrose ontstaan doordat ontstekingen schade brengen aan het kraakbeen.
Symptomen van artrose
Pijn en stijfheid zijn de meest kenmerkende klachten van artrose. Dit komt bijvoorbeeld voor bij het weer in beweging komen na een tijdje rust, wat startpijn en startstijfheid of ochtendstijfheid wordt genoemd. Beweging is goed maar overbelasting kan de pijn verergeren. Doordat kraakbeen geen zenuwen bevat, komt de pijn niet uit het kraakbeen. De pijn ontstaat door de veranderingen van het gewricht en een eventuele ontsteking.
Andere symptomen die voorkomen bij artrose zijn:
- Roodheid, warmte en zwelling van het gewricht na belasting of door een ontsteking.
- Het ontstaan van osteofyten, een soort knobbels of uitsteeksels van bot die ontstaan rondom het gewricht.
- Verandering van zenuwen in het gewricht wat de pijn doet toenemen.
- Verzwakking van de spieren die rondom het gewricht zitten.
- Instabiliteit van het gewricht.
- Meer krakende geluiden tijdens het bewegen dan normaal.
- Afwijkingen in lichaamshouding zoals het naar buiten staan van de knie.
- Beperking in het bewegen door veranderingen in het gewricht, pijn en stijfheid. Bijvoorbeeld het niet volledig kunnen strekken of buigen van de knie.
- Een ophoping van vocht in het gewricht.
- Vermindering van kracht en fijne motoriek (vooral bij artrose in de handen).
De gevolgen van artrose
Ongeveer 1,5 miljoen Nederlanders kampen met artrose.1 Wanneer dit veel beperkingen in het functioneren met zich meebrengt, kan dat een grote stempel drukken op het dagelijks leven. Hierdoor kan afhankelijkheid van anderen en de gezondheidszorg steeds groter worden. Mensen bewegen minder omdat het moeilijk en pijnlijk wordt terwijl dit de boel juist verergert. Genezing is niet mogelijk waardoor controle krijgen over het ziekteverloop cruciaal is.
Hoe ontstaat artrose?
Hoewel er al veel onderzoek naar is gedaan, is de precieze oorzaak van artrose nog onduidelijk. Verschillende factoren kunnen bijdragen aan het ontstaan van artrose:1,2
- Gewrichtsbeschadiging door een ongeval of opgelopen blessure in het verleden.
- Aangeboren afwijking van het gewricht of afwijking ontstaan tijdens de groei.
- Andere gewrichtsaandoeningen zoals artritis en jicht.
- Erfelijkheid: in sommige families komt artrose vaker voor dan in andere families. Bij erfelijke belasting is het risico op het ontstaan van artrose op jonge leeftijd en in meerdere gewrichten groter.
- Geslacht: artrose komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen.
- Leeftijd: artrose komt vaker voor op hogere leeftijd.
- Overgewicht zorgt voor extra belasting van de gewrichten waardoor de kwaliteit van het kraakbeen vermindert. Daarbij maakt het vetweefsel bepaalde stoffen aan die pijn en ontsteking verergeren, en afbraak van het kraakbeen mogelijk versnellen.
- Langdurige zware belasting van de gewrichten door zwaar lichamelijk werk of te veel en te intensief sporten (bal- of vechtsport, krachttraining of wintersport).
Voeding & artrose
Genezing van artrose is niet mogelijk maar leefstijlaanpassingen kunnen klachten wel verminderen. Het aanpakken van overgewicht en blijven bewegen zijn hierbij van groot belang.1 Maar kan bij artrose ook voeding het verschil maken? Gezonde voeding kan namelijk ondersteuning bieden bij ontstekingen, gewichtsverlies en het behouden van een gezond gewicht.
Voedingsstoffen voor het kraakbeen
Een gezond voedingspatroon bevat essentiële voedingsstoffen voor het kraakbeen. Dit zijn onder andere vitamine C en E, en mineralen en spoorelementen zoals magnesium, selenium, zink en mangaan.3,4 Zo ondersteunt vitamine C de collageenaanmaak in het lichaam wat belangrijk is voor het kraakbeen. Ook werkt deze vitamine als antioxidant om lichaamscellen te beschermen tegen schade van oxidatieve stress en om ontstekingen te remmen.5,6
Ontstekingsremmende voeding
Hoewel het bewijs nog niet sterk is, suggereert onderzoek dat ontstekingsremmende voeding de ontstekingswaarden in het lichaam kan verbeteren.7 Naast omega 3-vetzuren en antioxidanten lijken ook vezels een gunstig effect te hebben op de pijnklachten van artrose.6,8,9 Fermenteerbare vezels produceren korteketenvetzuren die een ontstekingsremmend effect hebben op het lichaam.8
Wat kun je beter niet eten bij artrose?
Het vermijden van bepaalde voeding is ook belangrijk. Denk hierbij aan voeding rijk aan verzadigd vet en hoog in arachidonzuur. Arachidonzuren zijn voorlopers van ontstekingsbevorderende stoffen zoals prostaglandines.10 Ook een hoge inname van rood en bewerkt vlees, suikerrijke dranken, witte granen en andere bewerkte voedingsmiddelen hielden verband met een snellere progressie van artrose.8,11
Bekijk ook ons blog over de ervaringen met collageen poeder bij artrose.
Helpt een plantaardig dieet bij artrose?
Een gezond plantaardig voedingspatroon is rijk aan voedingsstoffen die belangrijk zijn bij artrose zoals vitamines, mineralen, antioxidanten, gezonde vetzuren en vezels. We bespreken daarom de invloed van een plantaardig dieet bij artrose.
Plantaardige voeding bij artrose
Recent onderzoek heeft veelbelovende resultaten laten zien van het Plants for Joints leefstijlprogramma op de klachten van artrose. Hierin staan een volwaardig plantaardig dieet, beweging, stressreductie (mindfulness) en slaapmanagement (slaaphygiëne) centraal.12 Eerder leek dit leefstijlprogramma ook positieve effecten te hebben bij artritis.13
Na 16 weken toonden de mensen die het leefstijlprogramma volgden een grotere verbetering in artroseklachten zoals pijn, stijfheid en fysiek functioneren dan de controlegroep.12 Ook hadden ze meer gewicht, vetmassa en buikomvang verloren, en verminderde bij hen de C-reactieve proteïne waarde. Wel is grootschalig onderzoek nodig om deze resultaten te bevestigen en de langetermijneffecten ervan te achterhalen.
Doordat er in dit onderzoek naar meerdere leefstijlfactoren is gekeken, is het lastig vast te stellen wat precies de bijdrage is geweest van plantaardige voeding op artrose. In een kleinschalig onderzoek werden wel gunstige effecten op artrose gevonden van een volwaardig plantaardig dieet in vergelijking met een omnivoor dieet. Het ging hierbij om vermindering van pijn en een verbetering in energie en fysiek functioneren.10
De invloed van plantaardige voeding op ontstekingen
Meerdere onderzoekers wijten de positieve resultaten van een gezond (overwegend) plantaardig dieet bij artrose aan het ontstekingsremmende effect ervan.10,11 Dit voedingspatroon wordt namelijk in verband gebracht met een verlaging van ontstekingsstoffen zoals Interleukine-6 en C-reactieve proteïne.11 Er is echter wel meer onderzoek nodig om te kijken of een plantaardig dieet de ontstekingsstoffen bij mensen met artrose ook daadwerkelijk verlaagt.
De rol van het darmmicrobioom
Het darmmicrobioom lijkt ook van invloed te zijn op artrose. Onderzoek toont een verband aan tussen een verstoring van het microbioom (dysbiose) en het ziekteverloop van de aandoening.14 Dit is voornamelijk gebaseerd op dieronderzoek maar ook bij mensen met artrose is er een verband gevonden tussen een hoge pijnscore en een overgroei van ontstekingsbevorderende bacteriën in de darmen. Een gezond plantaardig dieet dat rijk is aan vezels en polyfenolen heeft een gunstig effect op de diversiteit en stabiliteit van het darmmicrobioom.14 Welke rol dit precies speelt in de behandeling van artrose moet nog verder onderzocht worden.
Tot slot
Artrose is een zeer pijnlijke aandoening met een grote weerslag op het dagelijks leven. Hoewel genezing niet mogelijk is, kun je met een gezonde leefstijl al een heel eind komen om de klachten van artrose te verminderen. Een gezond gewicht, voldoende beweging en gezonde voeding staan hierbij centraal. Zo lijkt plantaardige voeding een gunstig effect te hebben bij artrose. Hoewel het onderzoek hiernaar nog wel wat piept en kraakt, oftewel meer onderzoek is nodig, geeft een gezonde leefstijl altijd gezondheidswinst.
- Reuma Nederland. Vormen van reuma: artrose. Geraadpleegd op 8-11-2024.
- VZinfo. Artrose: oorzaken en gevolgen. Geraadpleegd op 8-11-2024.
- Li, G., Cheng, T., & Yu, X. (2021). The impact of trace elements on osteoarthritis. Frontiers in Medicine, 8, 771297.
- Ripani, U., Manzarbeitia-Arroba, P., Guijarro-Leo, S., Urrutia-Graña, J., & Masi-De Luca, A, de. (2019). Vitamin C may help to reduce the knee’s arthritic symptoms. Outcomes assessment of nutriceutical therapy. Medical Archives, 73(3), 173.
- Lis, D. M., & Baar, K. (2019). Effects of different vitamin C–enriched collagen derivatives on collagen synthesis. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 29(5), 526-531.
- Amirkhizi, F., Hamedi-Shahraki, S., & Rahimlou, M. (2023). Dietary total antioxidant capacity is associated with lower disease severity and inflammatory and oxidative stress biomarkers in patients with knee osteoarthritis. Journal of Health, Population and Nutrition, 42(1), 104.
- Genel, F., Kale, M., Pavlovic, N., et al. (2020). Health effects of a low-inflammatory diet in adults with arthritis: a systematic review and meta-analysis. Journal of Nutritional Science, 9, e37.
- Zeng, J., Franklin, D. K., Das, A., & Hirani, V. (2023). The effects of dietary patterns and food groups on symptomatic osteoarthritis: a systematic review. Nutrition & Dietetics, 80(1), 21-43.
- Stanfar, K., Hawes, C., Ghajar, M., Byham‐Gray, L., & Radler, D. R. (2024). Diet modification reduces pain and improves function in adults with osteoarthritis: a systematic review. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 37(4), 847-884.
- Clinton, C. M., O’Brien, S., Law, J., Renier, C. M., & Wendt, M. R. (2015). Whole‐foods, plant‐based diet alleviates the symptoms of osteoarthritis. Arthritis, 2015(1), 708152.
- Xu, C., Marchand, N. E., Driban, J. B., et al. (2020). Dietary patterns and progression of knee osteoarthritis: data from the osteoarthritis initiative. The American Journal of Clinical Nutrition, 111(3), 667-676.
- Walrabenstein, W., Wagenaar, C. A., Put, M., van de, et al. (2023). A multidisciplinary lifestyle program for metabolic syndrome-associated osteoarthritis: the” Plants for Joints” randomized controlled trial. Osteoarthritis and Cartilage, 31(11), 1491-1500.
- Walrabenstein, W., Wagenaar, C. A., Leeden, M., van der, et al. (2023). A multidisciplinary lifestyle program for rheumatoid arthritis: the ‘Plants for Joints’ randomized controlled trial. Rheumatology, 62(8), 2683-2691.
- Dai, Z. (2024). A literature review on plant-based foods and dietary quality in knee osteoarthritis. European Journal of Rheumatology, 11(Suppl 1), S32.
