Veel vrouwen ervaren pijn rondom de menstruatie. Wanneer deze pijn ernstig wordt en het functioneren in het dagelijks leven zodanig wordt beperkt, kan dit wijzen op de chronische aandoening endometriose. Hoewel een medische behandeling vaak nodig is om de aandoening onder controle te houden, kan gezonde voeding ook zijn steentje bijdragen. Of een bepaald dieet kan helpen bij endometriose bespreken we in dit blog.
Wat is endometriose?
Endometriose is een chronische aandoening die ongeveer 10 procent van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd treft.1,2 Bij deze aandoening groeit weefsel buiten de baarmoeder dat lijkt op het baarmoederslijmvlies (endometrium). Dit kan op verschillende organen voorkomen, zoals de eierstokken, darmen, blaas en zelfs op plekken zoals de longen en hersenen.3
Hoewel het endometrioseweefsel niet identiek is aan het baarmoederslijmvlies, reageert het wel op hormonale veranderingen tijdens de menstruatiecyclus.1 Hierdoor wordt het iedere maand dikker en gaat het bloeden. Omdat het zich buiten de baarmoeder bevindt, kan het lichaam het bloed alleen niet goed opruimen. Dit leidt tot ontstekingen, pijn en de vorming van littekenweefsel, wat verklevingen tussen organen kan veroorzaken.
Over de aandoening endometriose is nog veel onbekend, en vaak wordt het niet herkend. Gemiddeld duurt het daarom ruim 7 jaar kan duren voordat de diagnose wordt gesteld.4
Meer lezen over wat endometriose inhoudt? Bekijk dan ons vorige blog over dit onderwerp.
Wat zijn de symptomen van endometriose?
De meest voorkomende symptomen van endometriose zijn:2
- Hevige pijn tijdens de menstruatie (dysmenorroe) onder in de buik, in de gehele buik en/ of in de rug of benen
- Pijn tijdens geslachtsgemeenschap (dyspareunie)
- Pijn tijdens het plassen en ontlasten
- Pijn in het bekken
- Darmklachten zoals krampen, een opgeblazen gevoel, obstipatie en diarree
- Onregelmatige of uitblijvende menstruaties
- Overmatige menstruatiebloedingen
- PMS klachten (stemmingswisselingen, migraine, pijnlijke borsten)
- Vermoeidheid
De intensiteit van de klachten verschilt per vrouw en per moment. Daarbij komt de ernst van de aandoening zelf niet altijd overeen met de mate van klachten die iemand ervaart. Dit hangt grotendeels af van de locatie van het endometrioseweefsel. Hoewel de klachten doorgaans vooral aanwezig zijn rondom de menstruatie en bij fysieke inspanning of stress, ervaren sommige vrouwen dagelijks pijn.
Hoe ontstaat endometriose?
Hoe endometriose precies ontstaat is nog onduidelijk. De meest gangbare theorie is die van Sampson, die stelt dat baarmoedercellen in de buikholte terechtkomen door een proces wat retrograde menstruatie genoemd wordt.5 Hierbij komt er wat menstruatiebloed via de eileiders in de buikholte terecht, en zo ook baarmoedercellen. Dit proces, wordt echter ook bij veel vrouwen zonder endometriose waargenomen, wat suggereert dat er meer factoren meespelen.
Het lijkt erop dat een complex samenspel tussen genen, hormonen, het darmmicrobioom en het immuunsysteem betrokken is bij de ontwikkeling van endometriose.5,6,7 Een specifiek type stamcellen, stromale cellen, speelt hierbij een grote rol. Door epigenetische defecten worden processen binnen deze cellen verstoord. Daarnaast wordt gedacht dat verschillende omgevingsfactoren zoals toxines van invloed kunnen zijn op endometriose, maar sterk wetenschappelijk bewijs ontbreekt hier nog voor.6
Wat zijn de gevolgen van endometriose?
Endometriose is een chronische aandoening die niet te genezen is. De hevige pijnklachten kunnen een zware stempel drukken op het dagelijks leven en een nadelige invloed hebben op fysieke en mentale gezondheid, werk, school en (intieme) relaties. Bovendien kan endometriose leiden tot een verminderde vruchtbaarheid waardoor zwanger raken moeilijker wordt.8 In sommige gevallen kan er schade aan organen en complicaties ontstaan zoals de afsluiting van een urineleider.
Hoe zou voeding kunnen helpen bij endometriose?
Hoewel endometriose niet genezen kan worden, zijn er wel behandelingen mogelijk om klachten te verlichten en verergering en complicaties te voorkomen. Daarbij zou voeding kunnen helpen om ontstekingen te verminderen en de disbalans in hormonen en het darmmicrobioom te herstellen.
Ontstekingen verminderen
Mogelijk zou ook een slechtere werking van het immuunsysteem een rol kunnen spelen. Doordat het immuunsysteem is verzwakt kan het lichaam bloed dat in de buikholte beland niet goed afbreken. Hierdoor ontstaan dan ontstekingen. Daarbij produceren stromale cellen (hormoonachtige) ontstekingsstoffen zoals cytokines en prostaglandines.3,5
Voedingsadviezen:
- Eet voornamelijk onbewerkte voeding en vermijd ultra bewerkte voeding.
- Let op een goede vetzuurbalans door meer omega 3-vetzuren en minder omega-6 vetzuren (linoleenzuur) in te nemen. Consumeer daarom voldoende (vette) vis of visolie, algen en zeewier of algenolie, noten en zaden. Omega 3-vetzuren zorgen voor een afname van de productie van ontstekingsbevorderende stoffen zoals prostaglandines.9
- Voeding rijk aan antioxidanten zoals vitamine C en E die kunnen helpen om de ontstekingsreacties te verminderen.10
Hoe vitamine C en E kunnen helpen bij endometriose pijn is te vinden in ons eerder verschenen blog.
Hormoonbalans
Ook verschillende hormonen spelen een rol bij endometriose. Oestrogeen bevordert de groei van het baarmoederslijmvlies, terwijl progesteron die groei onder controle houdt. Bij endometriose is de balans tussen deze hormonen verstoord.5,8 Stromale cellen produceren naast ontstekingsstoffen ook oestrogeen waardoor er sprake is van oestrogeendominantie. Daarbij zorgen de genetische veranderingen binnenin deze cellen ervoor dat er progesteronresistentie en een progesterontekort ontstaat. Hierdoor kan het endometrioseweefsel abnormaal groeien, zonder voldoende remming door progesteron.
Voedingsadviezen:
- Neem teunisbloemolie of borageolie in. Dit is rijk aan het omega 6-vetzuur gamma-linoleenzuur (GLA) en heeft een gunstige invloed op de aanmaak van hormonen en de hormoonachtige stoffen prostaglandines.11
- Zet vaak kruisbloemige groenten zoals bloemkool en broccoli op het menu. Deze groenten bevatten het stofje indole-3-carbinol wat in het lichaam wordt gevormd tot diindolmethaan (DIM).12,13 Dit draagt bij aan de afbraak van oestrogeen.
- Kies voor voedingsmiddelen die, zij het in kleine hoeveelheden, aromataseremmers bevatten. Aromatase is een enzym dat zorgt voor de aanmaak van oestrogeen. Voorbeelden hiervan zijn resveratrol in rode druiven en lignanen in lijnzaad.
Meer over hoe je voeding inzet bij een verstoorde hormoonbalans lees je in ons andere blog.
Darmmicrobioom ondersteunen
Onderzoek wijst uit dat vrouwen met endometriose een disbalans van het darmmicrobioom hebben waarbij een afname wordt gevonden in bacteriën die belangrijk zijn voor het intact houden van de darmbarrière.7 Deze disbalans zorgt voor een afname in korteketenvetzuren, zoals butyraat, en een toename van ontstekingsbevorderende stoffen. Zo wordt het immuunsysteem verzwakt en worden ontstekingsreacties aangejaagd. Bovendien zorgt deze disbalans voor een verstoring in het oestrogeenmetabolisme waarbij een hogere heropname en verminderde afbraak van oestrogeen plaatsvindt.7,14
Voedingsadviezen:
- Voeg meer (fermenteerbare) vezels, ook wel prebiotica, toe aan je voedingspatroon. Bij het afbreken van deze voedingsvezels in de dikke darm worden korteketenvetzuren zoals butyraat gevormd. Je vindt deze vezels onder andere in haver, gerst, peulvruchten, appels, bananen en groenten zoals ui, prei en knoflook.
- De inname van probiotica kan mogelijk helpen om symptomen van endometriose te verlichten door de darmbarrière te versterken, ontstekingen te verminderen en het oestrogeenmetabolisme gunstig te beïnvloeden. Meer onderzoek is echter nog nodig op dit gebied.7
Endometriose & dieet: kan dit klachten verminderen?
Veel vrouwen met endometriose zoeken naast medische behandelingen naar aanvullende manieren om hun klachten te verlichten, waaronder specifieke diëten zoals een glutenvrij, mediterraan of FODMAP-dieet. We bespreken het effect van deze dieetvormen op de klachten van endometriose.
FODMAP en glutenvrij dieet
FODMAP staat voor Fermenteerbare Oligo-, Di en Mono-sacchariden en Polyolen, en verwijst naar bepaalde koolhydraten en suikeralcoholen die spijsverteringsproblemen kunnen veroorzaken. Het FODMAP-dieet beperkt tijdelijk de inname hiervan om te zien of klachten afnemen.
Uit interviews bleek dat vrouwen met endometriose die een dieet laag in FODMAPS volgden, minder last hadden van pijn en een opgeblazen gevoel, en verbeteringen in ervaarden in misselijkheid, vermoeidheid en kwaliteit van leven.15,16 Ook bij het volgen van een glutenvrij dieet gaven deelnemers aan verbeteringen te ervaren.17 Toch is goed interventieonderzoek nog nodig om uitspraken te kunnen doen over de effectiviteit van deze diëten. Hoewel er dus interesse is in het gebruik van deze diëten, is het wetenschappelijk bewijs nog niet erg sterk.
Ook kunnen er nadelen zitten aan het uitsluiten van bepaalde voedingsgroepen. Zo zou een glutenvrij dieet, wanneer niet goed uitgevoerd, zelfs negatief kunnen zijn voor het darmmicrobioom. Het is daarom belangrijk om deze diëten onder begeleiding uit te voeren.18
Plantaardige diëten
Het mediterraan dieet, dat grotendeels plantaardig is en vette vis bevat, heeft een gunstig effect op ontstekingsstoffen.19 Het mediterrane dieet zou zo kunnen helpen bij endometrioseklachten. Plantaardige voedingsmiddelen zoals groenten, fruit, volkoren granen en peulvruchten bevatten belangrijke voedingsstoffen zoals antioxidanten, vitamines en vezels. Daarnaast werd in een onderzoek gezien een vetarm vegetarisch dieet de ernst en duur van pijn bij dysmenorroe verminderde, mogelijk door invloed uit te oefenen op de oestrogeenactiviteit.20
In een meta-analyse werd gezien dat mensen die veel verzadigde vetten, transvetten en rood vlees aten, een hoger risico hadden op endometriose.21 Voor voedingsmiddelen als groenten, fruit en peulvruchten werd echter geen lager risico gezien. Dat zou erop kunnen wijzen dat het vooral belangrijk is om schadelijke voeding te vermijden. Omdat het hier om observationeel onderzoek gaat, is het echter lastig om harde conclusies te trekken. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat mensen met klachten bewust gezonder gaan eten, wat het verband in zo’n studie vertroebelt. Er zijn dus nog goede interventiestudies nodig om de effecten van voeding bij endometriose te bepalen.
Tot slot
Een gezond en gevarieerd voedingspatroon vormt de basis voor het verbeteren van een disbalans in hormonen en het darmmicrobioom, en het remmen van ontstekingen. Voor sommige vrouwen kunnen bepaalde diëten verlichting bieden bij pijnklachten, maar goed opgezette onderzoeken moeten de effectiviteit van zo’n dieet bij endometriose nog achterhalen. Bespreek ook altijd met een arts wat de meest geschikte behandeling is in jouw situatie.
- Redwine, D. B. (2002). Was Sampson wrong? Fertility and Sterility, 78(4), 686-693.
- Ahn, S. H., Monsanto, S. P., Miller, C., Singh, S. S., Thomas, R., & Tayade, C. (2015). Pathophysiology and immune dysfunction in endometriosis. BioMed Research International, 2015(1), 795976.
- Bulun, S. E., Yilmaz, B. D., Sison, C., et al. (2019). Endometriosis. Endocrine Reviews, 40(4), 1048–1079.
- Radboudumc (2019). Nieuws: Diagnose van endometriose laat op zich wachten: gebrek aan kennis is belangrijke factor.
- Mikhaleva, L. M., Radzinsky, V. E., Orazov, M. R., et al. (2021). Current knowledge on endometriosis etiology: a systematic review of literature. International Journal of Women S Health, Volume 13, 525–537.
- Cousins, F. L., McKinnon, B. D., Mortlock, S., et al. (2023). New concepts on the etiology of endometriosis. Journal of Obstetrics and Gynaecology Research, 49(4), 1090–1105.
- Li, Y., Dimei, O., Dongyan, R., & Xu, J. Association between endometriosis and gut microbiota: systematic review and meta-analysis. Frontiers in Microbiology, 16, 1552134.
- Marquardt, R. M., Kim, T. H., Shin, J. H., & Jeong, J. W. (2019). Progesterone and estrogen signaling in the endometrium: what goes wrong in endometriosis? International Journal of Molecular Sciences, 20(15), 3822.
- Calder, P. C. (2006). Polyunsaturated fatty acids and inflammation. Prostaglandins Leukotrienes and Essential Fatty Acids, 75(3), 197-202.
- Clower, L., Fleshman, T., Geldenhuys, W. J., & Santanam, N. (2022). Targeting oxidative stress involved in endometriosis and its pain. Biomolecules, 12(8), 1055.
- Wu, M. H., Shoji, Y., Chuang, P. C., & Tsai, S. J. (2007). Endometriosis: disease pathophysiology and the role of prostaglandins. Expert Reviews in Molecular Medicine, 9(2), 1-20.
- Meng, Q., Rosen, E. M., Fan, S., Yuan, F., Goldberg, I. D., & Auborn, K. (2000). Indole-3-carbinol is a negative regulator of estrogen receptor-α signaling in human tumor cells. The Journal of Nutrition, 130(12), 2927-2931.
- Hall, D. C. (2001). Nutritional influences on estrogen metabolism. Applied Nutritional Science Reports, 1, 1-8.
- Hearn-Yeates, F., Horne, A. W., O’Mahony, S. M., & Saunders, P. T. (2024). Microbiome: the impact of the microbiota–gut–brain axis on endometriosis-associated symptoms: mechanisms and opportunities for personalised management strategies. Reproduction and Fertility, 5(2).
- Haaps, A. P. van, Wijbers, J. V., Schreurs, A. M. F., et al. (2023). The effect of dietary interventions on pain and quality of life in women diagnosed with endometriosis: a prospective study with control group. Human Reproduction, 38(12), 2433-2446.
- Armour, M., Middleton, A., Lim, S., Sinclair, J., Varjabedian, D., & Smith, C. A. (2021). Dietary practices of women with endometriosis: a cross-sectional survey. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 27(9), 771-777.
- Hearn-Yeates, F., Edgley, K., Horne, A. W., O’Mahony, S. M., & Saunders, P. T. K. (2025). Dietary modification and supplement use for endometriosis pain. JAMA Network Open, 8(3), e253152. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2025.3152
- Haaps, A. P. van, Brouns, F., Schreurs, A. M., Keszthelyi, D., Maas, J. W., & Mijatovic, V. (2024). A gluten-free diet for endometriosis patients lacks evidence to recommend it. AJOG global reports, 4(3), 100369.
- Mukherjee, M. S., Han, C. Y., Sukumaran, S., Delaney, C. L., & Miller, M. D. (2023). Effect of anti-inflammatory diets on inflammation markers in adult human populations: a systematic review of randomized controlled trials. Nutrition Reviews, 81(1), 55-74.
- Barnard, N. D., Scialli, A. R., Hurlock, D., & Bertron, P. (2000). Diet and sex-hormone binding globulin, dysmenorrhea, and premenstrual symptoms. Obstetrics & Gynecology, 95(2), 245-250.
- Arab, A., Karimi, E., Vingrys, K., Kelishadi, M. R., Mehrabani, S., & Askari, G. (2022). Food groups and nutrients consumption and risk of endometriosis: a systematic review and meta-analysis of observational studies. Nutrition Journal, 21(1), 58.
