Intermittent fasting is een populaire vorm van vasten die vaak wordt ingezet om af te vallen. Daarnaast zou het ook andere gezondheidsvoordelen hebben bijvoorbeeld voor de hersenen. Je leest in dit blog meer over wat intermittent fasting doet voor je hersengezondheid.
Wat is intermittent fasting?
Vasten is niet alleen van deze tijd. Al in de Griekse oudheid werd deze methode toegepast voor gezondheidsvoordelen en het is al eeuwenlang van grote betekenis binnen diverse religies.
Intermittent fasting (IF) wordt ook wel periodiek vasten genoemd en is een eetpatroon waarbij je alleen op specifieke momenten eet. Bij IF ligt de nadruk dus niet op wat je eet, maar op wanneer je eet, hoewel het natuurlijk ook belangrijk blijft om een gezond en gevarieerd voedingspatroon aan te houden tijdens de eetperiodes.
Verschillende vormen of schema’s
Er bestaan verschillende vormen van intermittent fasting, ook wel schema’s genoemd. De meest bekende zijn:
- Het 16:8 schema, ook wel time-restricted eating. Bij dit schema vast je voor 16 uur en heb je 8 uur de tijd om te eten, meestal tussen 12.00 en 20.00. Tijdens het vasten consumeer je alleen dranken die (bijna) geen calorieën leveren zoals water, zwarte koffie en thee.
- Het 5:2 schema. Hierbij eet je 5 dagen normaal en 2 (niet opeenvolgende) dagen beperk je je calorie-inname tot maximaal een kwart van je energiebehoefte.
- Alternate day fasting. Hierbij vast je om de dag. Op vastendagen eet je minder dan een kwart van je dagelijkse caloriebehoefte, terwijl je de andere dagen normaal eet.
Het idee achter intermittent fasting
Intermittent fasting is gebaseerd op het eetpatroon van de oermens. In de oertijd was eten niet altijd voorhanden en het kon niet lang bewaard worden. Zo wisselden momenten van vasten en van eten zich noodzakelijk af. Ook het jagen en verzamelen deden we soms op een lege maag.
Sindsdien is onze omgeving enorm veranderd, maar functioneert ons lichaam nog hetzelfde. Het lichaam zet koolhydraten uit ons eten om in glucose, de belangrijkste energiebron van ons lichaam. Een teveel aan glucose wordt opgeslagen als glycogeen in de lever en spieren. Als we dan een poosje niet eten of als we sporten kan het lichaam deze voorraad gebruiken. Wanneer de glycogeenopslag vol is wordt het overtollige glucose als vet opgeslagen. Doordat we tegenwoordig constant eten, wordt onze glycogeenvoorraad steeds weer aangevuld en groeien onze vetreserves.
Met het vasten van minimaal 12 uur doorbreek je dit patroon. Je glycogeenvoorraad raakt leeg en je lichaam wordt aangezet tot het verbranden van de vetreserves.
De gezondheidsvoordelen van IF
Onderzoek wijst uit dat het toepassen van intermittent fasting verschillende gezondheidsvoordelen heeft, zoals vermindering van de vetmassa, tailleomtrek en nuchtere insulinewaarde, evenals een verlaging van LDL-cholesterol en triglyceriden. Tegelijkertijd verhoogt IF de vetvrije massa en het HDL-cholesterol.1
Wat gebeurt er in de hersenen tijdens intermittent fasting?
Onze hersenen zijn sterk afhankelijk van glucose als voornaamste energiebron. Tijdens het vasten krijgt het lichaam echter geen nieuwe glucose binnen, waardoor het op zoek moet naar alternatieve brandstoffen. Eerst worden de glycogeenvoorraden in de lever aangesproken, maar deze zijn beperkt en raken binnen ongeveer 12 uur uitgeput.
Op dat moment schakelt het lichaam over op vetverbranding om energie te genereren. Vetzuren kunnen echter de bloed-hersenbarrière (BBB) niet passeren, waardoor ze geen directe brandstof zijn voor de hersenen. Om dit op te vangen, zet de lever vetzuren om in ketonen, zoals β-hydroxybutyraat. Deze ketonen kunnen wél door de BBB heen en voorzien de hersenen van de benodigde energie. Hierdoor blijven cognitieve functies behouden, zelfs bij afwezigheid van glucose.
De gunstige effecten van ketonen
Intermittent fasting en de ketonen die daarbij vrijkomen lijken meerdere gunstige effecten te hebben op de hersenen zoals: 3-6
- Het stimuleren van het ontstaan van nieuwe neuronen (zenuwcellen) en verbindingen tussen neuronen.
- Het bevorderen van de vorming en groei van mitochondriën.
- Het versterken van synaptische verbindingen, het contactpunt tussen neuronen waarop de overdracht van informatie plaatsvindt.
- Het verminderen van oxidatieve stress en het beschermen van cellen tegen schade hiervan.
- Het verminderen van ontstekingsreacties.
- Het verbeteren van de glucosestofwisseling en insulineresistentie waardoor de hersenen glucose efficiënter opnemen.
Dit zorgt voor het aanleggen van neuronale netwerken en een goede communicatie tussen zenuwcellen. Hierdoor wordt informatie goed doorgegeven wat het functioneren van de hersenen en het lichaam ten goede komt.
Verschillende mechanismen
Een belangrijk mechanisme hierbij is dat het keton β-hydroxybutyraat de productie van BDNF bevordert. Dit is een eiwit die neuronen herstelt en beschermt, vooral in de hippocampus, wat cruciaal is voor leren en geheugen.3 Ook wordt autofagie geactiveerd, een proces waarbij cellen beschadigde en oude onderdelen afbreken.4 Daarnaast wordt gedacht dat veranderingen in hormonen zoals ghreline en de samenstelling van het darmmicrobioom bijdragen aan de positieve effecten van IF op de hersenen.3 Hoewel onderzoek al veel inzichten heeft gegeven, is het nog steeds niet duidelijk wat er nu precies in de hersenen gebeurt tijdens het vasten.
Welke effecten heeft IF op cognitieve functies?
Deze veranderingen in de hersenen zouden een positieve invloed kunnen hebben op cognitieve functies. Hoewel bij gezonde mensen op korte termijn nog geen duidelijk effect wordt gezien, wordt er wel een verband gesuggereerd tussen IF en cognitief functioneren bij ouderen.4,6
In kleinschalige studies wordt gevonden dat zowel het 5:2 schema als het time-restricted eating schema met een vastenperiode van 14 uur kunnen bijdragen aan een verbetering van cognitieve en executieve functies zoals aandacht, geheugen en plannen bij ouderen.8,9 Ook op lange termijn kan het regelmatig toepassen van IF gunstig zijn bij ouderen met milde cognitieve beperking.7 Meer onderzoek is echter nodig om de effecten beter te begrijpen en te kijken welke andere factoren hier een rol bij spelen.
Lees ook ons andere blog over de effecten van creatine op de hersenen.
Kan IF beschermen tegen neurodegeneratie?
Ouder worden heeft een grote invloed op het functioneren van onze zenuwcellen en de verbindingen hiertussen. Hierbij speelt onder andere oxidatieve stress een grote rol.5 Vrije radicalen kunnen schade brengen aan cellen wanneer deze onvoldoende geneutraliseerd worden. Dit kan leiden tot neurodegeneratie, oftewel cognitieve achteruitgang.
Vanwege de mogelijke voordelen van intermittent fasting op de hersengezondheid is er interesse in de mogelijke effecten bij neurodegeneratieve ziekten zoals Alzheimer, Parkinson, multiple sclerose (MS) en epilepsie.3,4,10 Hier is echter nog weinig onderzoek naar gedaan bij mensen.
Alzheimer
Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie waarbij bepaalde eiwitten, bèta-amyloïde en tau, gaan ophopen in zenuwcellen. Hierdoor sterven deze cellen af en ontstaat er een verstoring in de hersencommunicatie. Het onderliggende mechanisme hierachter is echter nog onbekend.
Dierstudies suggereren dat IF de ophoping van het bèta-amyloïde eiwit kan verminderen en cognitieve achteruitgang mogelijk kan vertragen.4 Het effect bij mensen met Alzheimer is echter nog speculatief en nog niet bewezen.5
Parkinson
De ziekte van Parkinson wordt onder andere gekenmerkt door een verlies van dopaminerge neuronen wat leidt tot motorische en cognitieve problemen zoals stijfheid, vertraagde beweging, tremoren en vergeetachtigheid. In een studie bij muizen leidde een vorm van vasten tot minder verlies van dopaminerge neuronen en een betere behoud van motorische functies.4 Kwalitatieve studies bij mensen ontbreken echter nog om hier beduidende uitspraken over te kunnen doen.11
Multiple sclerose (MS)
Multiple sclerose (MS) is een auto-immuunziekte waarbij een ontstekingsreactie in het centrale zenuwstelsel schade veroorzaakt aan myeline, de beschermlaag rond zenuwuitlopers. Hierdoor worden elektrische signalen minder goed doorgegeven wat leidt tot problemen met bijvoorbeeld informatieverwerking, aandacht en geheugen.
Kleinschalige studies suggereren dat intermittent fasting een positief effect heeft op MS, zoals het verminderen van T-geheugencellen die betrokken zijn bij de immuunreactie.12 Grotere studies zijn echter nodig om de effecten van IF op MS aan te tonen.
Epilepsie
Epilepsie is een neurologische aandoening die gekenmerkt wordt door herhaalde aanvallen veroorzaakt door een abnormale neuronale activiteit, een soort ‘kortsluiting’ in de hersenen. Hierdoor komt verlies van bewustzijn en motorische controle voor wat zich uit in schokken en ongecontroleerde bewegingen. Dierstudies suggereren dat intermittent fasting een gunstige invloed kan hebben op epileptische aanvallen via verschillende effecten zoals een vermindering van ontstekingsreacties en stimulering van autofagie.4 In een recente studie bleek bovendien dat mensen met epilepsie die vastten tijdens de Ramadan minder epileptische aanvallen hadden. Toch is ook hier het onderzoek bij mensen nog zeer beperkt. Toekomstig onderzoek is daarom nodig om mogelijke effecten beter in kaart te brengen.
Tot slot
Intermittent fasting kan gunstige effecten hebben op de hersengezondheid en kan mogelijk beschermen tegen neurodegeneratie, al is de wetenschappelijke onderbouwing hiervoor voornamelijk gebaseerd op dierstudies. Om deze effecten beter te begrijpen, zijn goed uitgevoerde grootschalige studies bij mensen nodig, ook om de langetermijneffecten te begrijpen. Hoewel IF over het algemeen als veilig wordt beschouwd, is het verstandig met een deskundige te overleggen voordat je hiermee begint om te kijken of het in jouw situatie past.
- Sun, M. L., Yao, W., Wang, X. Y., et al. (2024). Intermittent fasting and health outcomes: an umbrella review of systematic reviews and meta-analyses of randomised controlled trials. EClinicalMedicine, 70.
- Alirezaei, M., Kemball, C. C. & Flynn, C. T. (2010). Short-term fasting induces profound neuronal autophagy. Autophagy. 6(6), 702-710.
- Brocchi, A., Rebelos, E., Dardano, A., Mantuano, M., & Daniele, G. (2022). Effects of intermittent fasting on brain metabolism. Nutrients, 14(6), 1275.
- Gudden, J., Arias Vasquez, A., & Bloemendaal, M. (2021). The effects of intermittent fasting on brain and cognitive function. Nutrients, 13(9), 3166.
- Elias, A., Padinjakara, N., & Lautenschlager, N. T. (2023). Effects of intermittent fasting on cognitive health and Alzheimer’s disease. Nutrition reviews, 81(9), 1225-1233.
- Sharifi, S., Rostami, F., Khorzoughi, K. B., & Rahmati, M. (2024). Effect of time-restricted eating and intermittent fasting on cognitive function and mental health in older adults: a systematic review. Preventive Medicine Reports, 102757.
- Ooi, T. C., Meramat, A., Rajab, N. F., et al. (2020). Intermittent fasting enhanced the cognitive function in older adults with mild cognitive impairment by inducing biochemical and metabolic changes: a 3-year progressive study. Nutrients, 12(9), 2644.
- Manolopoulos, A., Mullins, R. J., Delgado‐Peraza, F., et al. (2024). Brain effects of 5: 2 intermittent fasting and the healthy living diet in a randomized controlled trial. Alzheimer’s & Dementia, 20, e084536.
- James, D. L., Larkey, L. K., Maxfield, M., et al. (2025). Prolonged nightly fasting in older adults with memory decline: a single-group pilot study exploring changes in cognitive function and cardiometabolic risk factors. Journal of Clinical and Translational Science, 9(1), e1.
- Zhao, Y., Jia, M., Chen, W., & Liu, Z. (2022). The neuroprotective effects of intermittent fasting on brain aging and neurodegenerative diseases via regulating mitochondrial function. Free Radical Biology and Medicine, 182, 206-218.
- Neth, B. J., Bauer, B. A., Benarroch, E. E., & Savica, R. (2021). The role of intermittent fasting in Parkinson’s disease. Frontiers in Neurology, 12, 682184.
- Lin, X., Wang, S., & Gao, Y. (2024). The effects of intermittent fasting for patients with multiple sclerosis (MS): a systematic review. Frontiers in Nutrition, 10, 1328426.
