Wonden

Wat zijn wonden?

Wonden zijn beschadigingen van de huid of ander lichaamsweefsel, veroorzaakt door bijvoorbeeld een ongeluk, operatie of ziekte. Er zijn verschillende soorten wonden. Vaak worden deze onderverdeeld in open en dichte wonden.

Bij dichte wonden is de huid nog intact. Hieronder vallen onder andere:

• Blauwe plekken en bloeduitstortingen
• Kneuzingen en zwellingen
• Botbreuken en verbrijzelingen

 Bij open wonden is de huid is beschadigd. Hieronder vallen onder andere:

• Schaafwonden
• Scheurwonden
• Steek- of prikwonden
• Snijwonden
• Schotwonden
• Bijtwonden

De ernst van een wond is onder andere afhankelijk van de diepte en grootte van het letsel, maar ook van de hoeveelheid bloedverlies bij de verwonding. Bij een schaafwondje is bijvoorbeeld alleen de buitenste laag van de huid beschadigd waar weinig bloedverlies te zien is. Een diepe steekwond daarentegen treft ook onderliggend weefsel en organen, vaak gepaard met veel bloedverlies. Het genezingsproces van oppervlakkige wonden zal sneller verlopen dan het herstel van diepe verwondingen.

Soms worden wonden bewust toegebracht aan het lichaam, zoals een snijwond bij een operatie of een prikwond bij een vaccinatie. De randen van deze verwondingen zijn gladder dan bij een beschadiging door trauma.

Hoe geneest een wond?

Een schone, steriele wond zal zonder complicaties genezen. Bij de meeste wonden vindt er echter vrijwel altijd een besmetting plaats van een pathogeen, zoals een bacterie. Wanneer deze pathogenen zich vermeerderen kan er een infectie ontstaan. De wondgenezing kan opgedeeld worden in vier fasen:

1. Hemostase

Direct na de verwonding begint de hemostase, oftewel de bloedstolling. Om de bloeding te stoppen trekken de bloedvaten samen. Door het vernauwen van de vaten klonteren de bloedplaatjes aan elkaar. Tegelijkertijd produceert het lichaam fibrine, een eiwit die een net van draden vormt op de plek van het letsel. De bloedplaatjes en bloedcellen blijven hieraan plakken en vormen zo een korst.

2. Inflammatie

Na de bloedstolling vindt er inflammatie plaats, oftewel ontsteking. Het doel van dit ontstekingsproces is om de bacteriën op te ruimen en de wond schoon te maken. De bloedvaten verwijden zich weer waardoor water, eiwitten en elektrolyten binnenstromen. De toegenomen hoeveelheid vloeistof is nodig voor een verbeterd transport van de stoffen die nodig zijn voor het herstel van de wond en voor de afvoer van pathogenen. Het gevolg is echter een zwelling die warm en pijnlijk kan aanvoelen.

3. Proliferatie

In de proliferatie- of regeneratiefase worden cellen aangemaakt die helpen bij het herstelproces van het weefsel. Er worden onder andere nieuwe bloedvaatjes en collageen gevormd. Het nieuwe weefsel heeft een rode kleur en is nog ruw.

4. Rijping

In de laatste fase van rijping of hermodellering wordt er nog meer collageen aangemaakt om een stabiel littekenweefsel te vormen. Cellen die nodig waren voor het herstelproces worden verwijderd. Het nieuwe bindweefsel moet ervoor zorgen dat de wond niet opnieuw opengaat.

Essentieel in het proces van wondgenezing is het exsudaat, het wondvocht dat ontstaat in de inflammatiefase. Dit vocht bestaat onder andere uit water, eiwitten, elektrolyten, voedingsstoffen, ontstekingsfactoren, groeifactoren en afvalstoffen. Het exsudaat voorkomt dat de wond uitdroogt en dat de voedingsstoffen betrokken bij wondheling voorhanden zijn.

Chronische wonden

De meeste (acute) wonden genezen binnen 2 tot 4 weken. Open wonden die niet genezen noemen we ook wel chronische wonden. Het helingsproces bij deze beschadigingen is vertraagd of verstoord door onderliggend lijden, zoals een verstoorde doorbloeding, diabetes, kanker en immobiliteit. Voorbeelden van chronische wonden zijn doorligwonden, beenzweren en een diabetische voet.

Symptomen

Rode wonden

Een rode wond is een teken van een goed helingsproces. Op het wondbed zit een rode, korrelige, vochtig glanzende weefsellaag. Hieruit komt weinig tot geen wondvocht en is verder vrij van debris.

Gele wonden

Een gele wond wordt gekenmerkt door veel wondvocht. De gele kleur wordt veroorzaakt door:

• Gele necrose; afgestorven weefsel met een gele kleur vormt een korstje. Dit korstje moet verwijderd worden voor een goed vervolg van het helingsproces.
• Fibrinebeslag; fibrine (eiwit) vormt een gelig korstje om de wond te dichten. Dit moet alleen verwijderd worden als het diep in de huid zit.
• Dermis of subcutaan vet: de dermis (middelste huidlaag) en het subcutaan vet onder de huid hebben een gele kleur. Na het ontstaan van nieuwe bloedvaten zal het weefsel weer rood kleuren en verder genezen.
• Pus; dit duidt vaak op een ontstoken wond. Het wondbed voelt warm, rood en/of pijnlijk aan. Ook kan er sprake zijn van een kloppende wond. De verwonding moet behandeld worden met bijvoorbeeld een antibacteriële zalf.

Zwarte wonden

Bij een zwarte wond zit er afgestorven weefsel (necrose) in de wond. Dit kan ook een bruine, gele of grijze kleur hebben. De wond kan niet genezen voordat deze droge, harde korst verwijderd is. Er ontstaan mogelijk ontstekingsverschijnselen rondom het wondbed.

Oorzaken

Wonden kunnen op verschillende manieren veroorzaakt worden:

• Mechanisch: veroorzaakt door geweld van buitenaf. Zoals schaaf-, scheur-, steek-, prik-, snij-, schot- en bijtwonden.
• Chemische stoffen, extreme temperaturen (koud en warm), inwerking elektra, straling (zon, röntgen); bijvoorbeeld brandwonden.
• Infecties: veroorzaakt door onvoldoende afweer tegen micro-organismen, zoals parasieten, bacteriën, virussen, schimmels en gisten.
• Oncologische wonden: veroorzaakt door de tumor zelf of door de behandeling
• Circulatiestoornis: veroorzaakt door onvoldoende zuurstofvoorziening van weefselcellen.

Voedingsadviezen

• Zorg voor voldoende eiwitten. Deze bouwstoffen zijn belangrijk voor de wondgenezing.¹
• Drink voldoende water (2 liter per dag). Hydratatie is belangrijk om het genezingsproces in stand te houden. Bij te droge wonden sterven de cellen af.
• Zorg voor voldoende energie uit koolhydraten. Wondgenezing kost extra energie voor het lichaam.
• Gezonde omega-3 vetzuren om ontstekingen te remmen.
• Zorg voor voldoende de vitaminen, mineralen en antioxidanten nodig voor wondgenezing en huidherstel.¹ De belangrijkste zijn:
  • Vitamine A: een antioxidant die huid beschermt tegen vrije radicalen. Stimuleert de celgroei en collageenproductie. Zit voornamelijk in lever, wortel, spinazie en zoete aardappel
  • B-vitaminen: dragen bij aan de energiestofwisseling in de huid en helpen daardoor bij de vernieuwing van de cellen, met name vitamine B5.
  • Vitamine C: een antioxidant die de afbraak van collageen voorkomt. Stimuleert de collageenvorming, onderdrukt de melanine productie en werkt ontstekingsremmend. Voornamelijk te vinden in paprika, bessen, boerenkool, kiwi en aardappel.
  • Vitamine E: een antioxidant die de huidcellen beschermt tegen oxidatieve stress. Helpt bij het versterken en de hydratatie van de huid. Rijke bronnen zijn vis, avocado en noten.
  • Zink: helpt bij de aanmaak van keratinocyten, de cellen waaruit de huid is opgebouwd. Grote hoeveelheden zitten in zeevruchten.

Opmerkingen

Om de genezing van een wond te versnellen is het van belang om te zorgen dat er geen ontsteking ontstaat. Gesloten wonden hoeven meestal niet gereinigd te worden. Een open wond verzorgen begint met het schoonmaken met wat water. Een wond ontsmetten met andere middelen is niet altijd nodig.

Soms is het nodig om dood weefsel te verwijderen voordat het genezingsproces plaatsvindt. Bij een droge wond is het belangrijk om het wondbed vochtig te houden. Wanneer er sprake is van wondvocht of bloed kan er een verband aangebracht worden.