Fosfatidylserine

Wat is fosfatidylserine?

Fosfatidylserine is een nutriënt die de vloeibaarheid van fosfolipideverbindingen in het neuronale celmembraam helpt behouden. Het vloeibaar houden van neuronale verbindingen door de aanwezigheid van een significant fosfatidylserine niveau zijn belangrijk voor de overleving van neuronen. De vetstof heeft namelijk belangrijke functies in verschillende cellulaire processen ⁽²⁰⁾. Zo wordt de aanwezigheid van voldoende fosfatidylserine geassocieerd met een normale en efficiënte informatieverspreiding, effectieve neuronale glucoseconsumptie en andere biochemische processen die cruciaal zijn voor normale en gezonde cognitieve en mentale functies ^{(18, 19, 21, 26)}.

Al sinds begin Jaren ’80 worden er klinische studies uitgevoerd met fosfatidylserine. In deze studies werd een vorm van fosfatidylserine gebruikt die ontrokken was aan dierlijke resten (BCPS).  De klinische database voor deze vetstof bevat meer dan 46 klinische onderzoeken, waarvan 27 uitgevoerd als dubbelblinde, placebogecontroleerde studies. Het doel van de meerderheid van deze onderzoeken was het effect van fosfatidylserine op dementie en cognitieve achteruitgang bij ouderen vaststellen. In deze studies werden meer dan 1500 respondenten behandeld met BCPS voor een periode van maximaal zes maanden. De dosissen in deze onderzoeken varieerden van 100 tot 800 mg/per dag, maar de meest gebruikte onderzoeksmethode was met een suppletie van 300 mg/per dag voor de duur van drie maanden. Uit de meerderheid van de studies uitgevoerd in de jaren ’80 bleek dat fosfatidylserine suppletie een positief effect had op geheugen, concentratie, gedragsparameters en andere cognitieve functies bij ouderen ^{(4, 5, 6)}. Met een breed spectrum aan specificaties voor verminderde cognitieve functies, van aan ouderdom gerelateerde cognitieve achteruitgang tot Alzheimer ^{(1, 7)}. BCPS suppletie bleek zelfs een positief effect te hebben op cognitieve prestaties bij patiënten met Alzheimer ^{(1, 7)}.

Door het risico van besmetting met boviene spongiforme encefalopathie-prionen (gekke koeien ziekte) wordt BCPS tegenwoordig niet meer gebruikt voor menselijke consumptie. Als alternatief zijn er fosfatidylserine vormen onttrokken aan soja en zoutwatervis ontwikkeld. De gezondheidsbevorderende effecten voor de verschillende vormen van fosfatidylserine bleken vergelijkbaar ^{(3, 23)}.

Een voorbeeld van een recente studie met aan soja onttrokken fosfatidylserine is het onderzoek van Kato-Kataoka et al. uit 2010. In deze gerandomiseerde, dubbelblinde studie uitgevoerd onder 79 Japanse ouderen met geheugenklachten werd het effect van suppletie met 100 mg S-PS geanalyseerd. Het onderzoek besloeg een periode van zes maanden gevolgd door een periode van drie maanden zonder suppletie. Respondenten met een relatief lage cognitieve score bij de start van het onderzoek bleken een significante toename in geheugen te hebben na suppletie met fosfatidylserine in verhouding tot de placebo groep ⁽¹²⁾.

Het onderzoek van Kato-Kataoka et al. (2010) is bovendien slechts een druppel in een oceaan van waardevol onderzoek rond S-PS. Aan soja onttrokken fosfatidylserine is namelijk al meer dan twintig jaar wereldwijd beschikbaar en veelvuldig klinisch getest in deze periode. In studies waar het effect van S-PS op ouderen getest werd stond suppletie van 100-300 mg fosfatidylserine voor een periode van maximaal zes maanden centraal. Verbeteringen werden al zichtbaar binnen de eerste zes weken en langer gebruik zorgde zelfs voor grotere gezondheidsbevorderingen. Het voornaamste voordeel van suppletie met S-PS was een verbetering van het geheugen bij mensen met cognitieve achteruitgang ⁽⁸⁾. Aanvullende verbeteringen werden gevonden voor leervermogen, mentale flexibiliteit, stemming en waarde van leven ⁽⁸⁾. De literatuur omtrent fosfatidylserine kent een brede consensus dat suppletie van PS veilig is, en geen bijwerkingen met zich meebrengt ^{(1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 12, 23)}. Fosfatidylserine is dus een nutriënt met een sterk gefundeerde toepassing, die in de therapeutische behandeling van cognitieve achteruitgang en Alzheimer absoluut niet mag ontbreken.

Wetenschappelijke naam

Phosphatidylserine.

Gebruik

Oraal wordt fosfatidylserine gebruikt voor de ziekte van Alzheimer en andere dementieën, leeftijdsafhankelijke achteruitgang van de mentale functie, verbetering van de cognitieve functie bij jonge mensen, ADHD (Attention Deficit-Hyperactivity Disorder), depressie, door inspanning geïnduceerde spierpijn en verbetering van de atletische prestaties.

Werking

Fosfatidylserine is een vetoplosbare fosfolipide dat endogeen voorkomt bij de mens. Het is de meest voorkomende fosfolipide in het menselijk brein en is belangrijk bij neuronale membraanfuncties zoals het onderhouden van de inwendige omgeving van de cel, signaaltransductie, afgifte van secretoire vesikels, cel-naar-cel communicatie en celgroeiregulatie ⁽⁷⁾. Fosfatidylserine is ook een bestanddeel van het mitochondriale membraan, waar het zou kunnen functioneren als een metabool reservoir voor andere fosfolipiden. Hoewel het lichaam in staat is om fosfatidylserine te synthetiseren via een uitgebreide reeks van reacties en aanzienlijk energieverbruik, haalt het lichaam de meeste fosfatidylserine uit voedingsbronnen. Fosfatidylserine is in de meeste voedingsmiddelen in kleine hoeveelheden aanwezig ⁽²²⁾. De fosfatidylserine in het lichaam bevat echter niet dezelfde vetzuren als de fosfatidylserine die wordt geconsumeerd, vanwege de verwijdering en toevoeging van verschillende vetzuren tijdens de vertering.

Antistress effecten
Er is interesse in fosfatidylserine voor het verminderen van door inspanning geïnduceerde en mentale taak-geïnduceerde stress. Sommige voorlopige gegevens tonen aan dat fosfatidylserine de stijging van cortisol en adrenocorticotropine na zware training kan afremmen. Ook toont klinisch onderzoek aan dat fosfatidylserine 300 mg per dag de stemming en subjectieve stressgevoelens tijdens een mentale stresstest zouden kunnen verbeteren ⁽²⁾.

Stollingseffecten
Er zijn aanwijzingen dat hoge niveaus van procoagulante endotheliale deeltjes die fosfatidylserine bevatten, aanwezig zijn bij patiënten met acute coronaire syndromen. Hoewel wordt verondersteld dat deze verhoogde niveaus bijdragen aan plaque-verstoring en trombose, zijn de exacte mechanismen nog niet begrepen ⁽¹⁷⁾.

Hersenseffecten
Het is niet duidelijk hoe fosfatidylserine werkt bij dementie zoals de ziekte van Alzheimer en leeftijdgerelateerde geheugenbeschadiging. Eén theorie is echter dat patiënten met dementie of leeftijdsgebonden geheugenbeschadiging structurele of functionele abnormaliteiten hebben in neuronale membranen die veranderingen in de werking van neurotransmitters veroorzaken. Mensen met cognitieve stoornissen hebben vaak veranderingen in acetylcholine-, norepinefrine- en serotoninespiegels. Sommige onderzoekers denken dat de abnormale neuronale functie kan worden toegeschreven aan veranderingen in de lipidesamenstelling van de hersenen. Er wordt gedacht dat exogene toediening van fosfatidylserine vervolgens het gehalte aan hersenlipiden zou normaliseren en de neuronale functie weer normaal zou maken. Van fosfatidylserine is aangetoond dat het de niveaus van acetylcholine, norepinefrine, serotonine en dopamine verhoogt bij diermodellen en patiënten met de ziekte van Alzheimer ^{(7, 14)}.

In diermodellen nemen niveaus van fosfatidylserine in de hersenen af ​​met de leeftijd. In diermodellen verbetert fosfatidylserine ruimtelijk geheugen en passieve vermijding. Fosfatidylserine lijkt ook leeftijdgerelateerd verlies van neurale dendriet en atrofie van cholinergische neuronen te minimaliseren ^{(7, 14)}. Het vetzuur docosahexaeenzuur (DHA), dat gemakkelijk aanwezig is in neuronale cellen, lijkt de accumulatie van fosfatidylserine in celmembranen verder te bevorderen, wat op zijn beurt apoptotische celdood voorkomt ⁽¹⁴⁾.

Effecten van multiple sclerose
In diermodellen van multiple sclerose vermindert fosfatidylserine tremor, spasticiteit en urine-incontinentie, mogelijk door het onderdrukken van de afgifte van de cytokinen TNF.

Veiligheid

Fosfatidylserine is veilig, indien oraal en op de juiste manier gebruikt. Fosfatidylserine is gebruikt met schijnbare veiligheid in klinisch onderzoek gedurende maximaal 6 maanden ⁽²⁴⁾. De meeste onderzoeken hebben van rundercortex afgeleide fosfatidylserine gebruikt. Omdat deze preparaten zijn afgeleid van dieren, is er enige bezorgdheid over de besmetting met zieke delen van dieren ⁽¹⁵⁾. Tot dusverre zijn er geen meldingen van overdracht van ziekten op de mens door het gebruik van verontreinigde fosfatidylserine-preparaten. Vanwege de bezorgdheid produceren de meeste fabrikanten echter alleen soja- of koolafgeleide fosfatidylserine ⁽¹⁵⁾. Deze van planten afkomstige fosfatidylserine is veilig gebruikt in klinische studies tot 12 weken ⁽²⁴⁾.

Voor kinderen veilig, wanneer oraal en op de juiste manier gebruikt, kortdurend ⁽¹³⁾. Fosfatidylserine is veilig gebruikt in klinisch onderzoek in doses van 200-300 mg per dag gedurende maximaal 4 maanden bij kinderen van 4-18 jaar ⁽¹³⁾.

Zwangerschap en lactatie, onvoldoende betrouwbare informatie beschikbaar; vermijd te gebruiken.

Effectiviteit

Klinische studies tonen aan dat fosfatidylserine de aandacht, opwinding, de verbale vloeiendheid en het geheugen verbetert bij oudere mensen met cognitieve achteruitgang ⁽²⁴⁾. De meeste klinische studies hebben fosfatidylserine afgeleid van de boviene cortex gebruikt. Maar de meeste supplementen gebruiken nu soja- of koolafgeleide fosfatidylserine. Er zijn ook voorlopige aanwijzingen dat fosfatidylserine afkomstig van planten het geheugen verbetert bij mensen met leeftijdsgebonden geheugenstoornissen ⁽²⁴⁾.

Soja-afgeleide fosfatidylserine verrijkt met omega-3 vetzuren is ook beoordeeld. Klinisch onderzoek toont aan dat het nemen van 1-3 capsules van een specifiek product (Vayacog, Enzymotec Ltd.) met fosfatidylserine afgeleid van soja verrijkt met docosahexaeenzuur en eicosapentaeenzuur, gedurende 15 weken onmiddellijk geheugen en aanhoudende aandacht verbetert in vergelijking met placebo bij oudere vrouwen met klachten over geheugenverlies ⁽²⁵⁾. Post-hoc-analyse van de resultaten van deze studie suggereert dat cognitieve verbeteringen het grootst zijn bij patiënten met relatief goede cognitieve prestaties bij baseline ⁽²⁵⁾.

Het oraal innemen van fosfatidylserine gedurende 6-12 weken, kan de cognitieve functie verbeteren ^{(7, 9)}. Fosfatidylserine lijkt het meest effectief te zijn bij patiënten met minder ernstige symptomen ⁽⁷⁾. Fosfatidylserine kan zijn effectiviteit verliezen bij langdurig gebruik. Na 16 weken behandeling lijkt progressie van de ziekte van Alzheimer elk voordeel van fosfatidylserine te overwinnen ⁽⁹⁾.

Het gebruik van fosfatidylserine kan enkele, maar niet alle, factoren voor atletische prestaties verbeteren. Een klein klinisch onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat het nemen van voedingsrepen met fosfatidylserine 200 mg dagelijks gedurende 6 weken het aantal goede balvluchten verbetert, wat de golfscore kan verbeteren, echter de waargenomen stressniveaus en hartslag werden niet significant beïnvloed ⁽¹⁰⁾. Een ander klinisch onderzoek toont aan dat het dagelijks nemen van fosfatidylserine 400 mg en cafeïne 100 mg, samen met vitaminen en mineralen, gedurende 14 dagen bescheiden post-inspanningsstoornissen en de perceptie van vermoeidheid verminderen. De combinatie lijkt de cognitieve functie of reactietijd ⁽²⁷⁾ niet te verbeteren. Het is niet duidelijk of het effect van het combinatiesupplement te wijten is aan fosfatidylserine, cafeïne of de combinatie.

Anekdotisch bewijs suggereert dat het nemen van fosfatidylserine 200-300 mg dagelijks gedurende maximaal 4 maanden de symptomen van ADHD, inclusief aandacht en leren, verbetert bij 90% van de kinderen met ADHD in de leeftijd van 4-19 jaar ⁽¹³⁾. Uit voorlopig klinisch onderzoek blijkt ook dat het nemen van 200 mg fosfatidylserine, afkomstig van soja, gedurende 2 maanden dagelijks, ADHD-symptomen verbeteren, waaronder onoplettendheid, hyperactiviteit-impulsiviteit en het kortetermijngeheugen in vergelijking met baseline bij niet eerder behandelde kinderen met ADHD in de leeftijd van 4-14 jaar ⁽¹¹⁾.

Er is enig voorlopig bewijs dat fosfatidylserine de depressie bij geriatrische patiënten zou kunnen verbeteren ⁽¹⁶⁾.

Bijwerkingen

Oraal wordt fosfatidylserine goed verdragen. Sommige patiënten kunnen gastro-intestinale klachten, winderigheid, misselijkheid, hoofdpijn of slapeloosheid ervaren. Deze bijwerkingen treden vaker op bij hogere doses. Gastro-intestinale stoornissen zijn gemeld bij doses van 200-300 mg en slapeloosheid is gemeld bij doses van 600 mg.

Interacties

Medicijnen

Acetylcholinesterase (AChE) remmers
Aangenomen wordt dat fosfatidylserine het acetylcholinegehalte verhoogt ^{(7, 14)}. Theoretisch kan het combineren van fosfatidylserine en AChE-remmers de acetylcholinegehalten overmatig verhogen en mogelijk cholinerge bijwerkingen veroorzaken. AChE-remmers omvatten donepezil (Aricept), tacrine (Cognex), rivastigmine (Exelon) en galantamine (Reminyl, Razadyne).

Anticholinergische medicijnen
Aangenomen wordt dat fosfatidylserine het acetylcholinegehalte verhoogt ^{(7, 14)}. Theoretisch zou gelijktijdig gebruik van anticholinergica en fosfatidylserine de werkzaamheid van het anticholinergicum kunnen verminderen. Sommige anticholinergica omvatten atropine, benztropine (Cogentin), biperiden (Akineton), procyclidine (Kemadrin), trihexyphenidyl (Artane) en anderen.

Cholinergische medicijnen
Aangenomen wordt dat fosfatidylserine het acetylcholinegehalte verhoogt ⁽⁷⁾. Theoretisch kan het combineren van fosfatidylserine en cholinerge geneesmiddelen de acetylcholinegehalten overmatig verhogen en mogelijk cholinerge bijwerkingen veroorzaken. Sommige cholinerge geneesmiddelen omvatten bethanechol (Urecholine), echothiofaat (fosfolinejodide), edrofonium (Enlon, Reversol, Tensilon), neostigmine (Prostigmin), physostigmine (antilirium), pyridostigmine (Mestinon, Regonol), succinylcholine (anectine, quelicine) en anderen.

Kruiden en supplementen

geen bijwerkingen bekend

Voedsel

geen bijwerkingen bekend

Lab testen

Alanine aminotransgerase
Fosfatidylserine 300 mg dagelijks kan de alanine-aminotransferasespiegels verlagen ⁽²²⁾.

URIC-zuur
Dagelijkse suppletie met 300 mg fosfatidylserine kan de urinezuurspiegels verlagen ⁽²²⁾.

Ziektes

geen bijwerkingen bekend

Dosering

Fosfatidylserine wordt gebruikt in doseringen van 200-400 mg per dag gedurende 1 tot 3 maanden. Voor kinderen is onderzoek nog te beperkt.