Vitamine D (colecalciferol)
- Vitamine D is een vetoplosbare vitamine en speelt een rol bij botmineralisatie, spierfunctie en afweer.
- Voedingsproducten waar veel vitamine D in zit zijn vette vis, eieren, planten en schimmels.
- Symptomen van een tekort zijn o.a. vermoeidheid, neerslachtigheid en spier- en gewrichtsklachten.
- Vitamine D kent twee vormen: het plantaardige vitamine D2 en de dierlijke, actieve vorm vitamine D3.
- Een gezonde vitamine D waarde ligt tussen de 50 en 100 nmol/L. Een goede streefwaarde is 80 nmol/L.
In het kort
- Vitamine D is een vetoplosbare vitamine en speelt een rol bij botmineralisatie, spierfunctie en afweer.
- Voedingsproducten waar veel vitamine D in zit zijn vette vis, eieren, planten en schimmels.
- Symptomen van een tekort zijn o.a. vermoeidheid, neerslachtigheid en spier- en gewrichtsklachten.
- Vitamine D kent twee vormen: het plantaardige vitamine D2 en de dierlijke, actieve vorm vitamine D3.
- Een gezonde vitamine D waarde ligt tussen de 50 en 100 nmol/L. Een goede streefwaarde is 80 nmol/L.
Wat is Vitamine D (colecalciferol)?
Vitamine D is een in vet oplosbare vitamine (prohormoon), met als voornaamste rol het ondersteunen van een normale en gezonde botmineralisatie. Verder ondersteunt vitamine D het afweersysteem en het behoud van normale spiercontracties. Vitamine D is een van de weinige vitamines die het lichaam zelf kan aanmaken, namelijk in de huid onder invloed van zonlicht.
Verschil tussen vitamine D en D3
Vitamine D is de overkoepelende term voor alle vitamine D varianten. De twee belangrijkste vormen van vitamine D zijn vitamine D3 (cholecalciferol) en vitamine D2 (ergocalciferol). Vitamine D3 kan aangemaakt worden in de huidcellen onder invloed van ultraviolet straling(zonlicht) tussen mei en oktober in Nederland. Daarvoor dien je wel iedere dag tussen 11 uur ’s ochtends en 3 uur ’s middags ten minste een kwartier buiten te zijn. De rest van het jaar is de ultraviolet straling niet krachtig genoeg om adequaat vitamine D aan te maken.
Daarnaast komt Vitamine D3 ook voor in dierlijke producten, zoals vette vis (haring, zalm, makreel) en eieren. Vitamine D2 komt daarentegen juist voor in planten en schimmels. Vitamine D3 is de vorm die het beste door het lichaam wordt opgenomen.
De opname van vitamine D uit voeding vindt plaats in de darmen in aanwezigheid van vet of olie. In de lever wordt vitamine D omgezet in 25-hydroxyvitamine D, waarna het in de nieren omgezet wordt in 1,25-dihydroxyvitamine D. Dit is de actieve vorm van vitamine D. Vitamine D kan het lichaam opslaan in vet en orgaanweefsel.
Omdat ons lichaam met behulp van UV-straling van de zon ook zelf vitamine D aanmaakt is vitamine D strikt genomen géén vitamine. Vitamine D is te beschouwen als een prohormoon wat in het bloed komt en invloed heeft op verschillende cellen.
Belangrijke risicogroepen voor een vitamine D tekort zijn baby’s, kinderen, zwangere vrouwen en ouderen. Bij deze groep is suppletie vaak nodig.
Gebruik
Vitamine D wordt voor heel veel verschillende doeleinde ingezet zo worden supplementen ingezet ter preventie en behandeling van een vitamine D-tekort. Daarnaast is een inadequate vitamine-D status met een verscheidenheid aan aandoeningen geassocieerd, verzwakt immuunsysteem, osteoporose en spierzwakte.1
Uit verschillende studies is gebleken dat een adequaat gehalte aan vitamine D in het bloed kan zorgen voor een vermindering van het risico op infecties van luchtwegen, ook is er een vermindering in longontsteking en griep geobserveerd, echter is meer onderzoek nodig.2
Tevens laten verschillende studies zien dat het suppleren van vitamine D helpt bij het verlichten van fibromyalgie symptomen.3
Ondanks dat er meer onderzoek nodig is, hebben verschillende studies een effect gevonden bij PMS patiënten, zo hadden PMS patiënten met een vitamine D deficiëntie baat bij het suppleren van vitamine D. Bij deze groep werd een afname in PMS symptomen geobserveerd.4,5
Vitamine D supplementen worden vaak gebruikt om een tekort te voorkomen of te behandelen. Vitamine D suppletie wordt aangeraden bij mensen met een donkere huidskleur, mensen die weinig buitenkomen, ouderen (ouder dan 70), zwangere vrouwen en kinderen jonger dan 4.
Er bestaat enige discussie over de optimale streefwaarden van vitamine D in het bloed. Zo stelt het Nederlandse Huisartsen Genootschap een streefwaarden van minimaal 30 nmol/L bij volwassenen. En 50 nmol/L bij mensen ouder dan 70. De EFSA ziet een waarde onder de 50 nmol/L als een tekort. Sommige wetenschappers stellen dat een waarde tussen de 80-100 nmol/L een ideale waarde is.
Werking
Met behulp van UV-straling produceert ons lichaam zelf vitamine D. Strikt genomen is dit echter geen vitamine, maar een prohormoon dat essentieel is voor de homeostase van calcium en fosfaat, evenals voor diverse andere biologische processen. Om vitamine D in het lichaam te laten werken zijn eerst verschillende stappen nodig, hierna functioneert vitamine D als een hormoon en reguleert het genexpressie.
Na opname of synthese van vitamine D wordt het getransporteerd naar de lever, hier wordt het omgezet in 25-hyrdoxyvitamine D (25(OH)D), dit is ook de vitamine D die in het bloed wordt gemeten. In de nieren wordt het verder gehydroxyleerd (toevoegen OH groep) tot 1,25-dihydroxyvitamine D, beter bekend als calcitriol, de biologisch actieve vorm van vitamine D.6
Dit omzettingsproces wordt bepaald door de calcium en fosfaatniveaus in het bloed en het parathyroidhormoon wat wordt aangemaakt door de bijnieren. 7
De biologische functies waar vitamine D in het lichaam voor verantwoordelijk is, zijn:
- Calcium- en fosfaathuishouding: zo verhoogt het de opname van calcium en fosfaat in de dunne darm.6
- Botmetabolisme: vitamine D ondersteunt de osteoblasten bij botvorming en bevordert osteoclast activiteit wanneer dit nodig is voor de calciumhomeostase.8
- Immuunsysteem: vitamine D speelt een rol binnen het adaptieve en aangeboren afweersysteem. Zo heeft het invloed op de productie van bepaalde peptiden, welke invloed hebben op het bestrijden van de infectie.9
De concentratie dihydroxyvitamine-D wordt goed gereguleerd, bij een te hoog gehalte wordt het via de gal uitgescheiden.
Vitamine D voor zuigelingen
De Gezondheidsraad adviseert om kinderen tot vier jaar dagelijks 10 mcg extra vitamine D te geven, ongeacht hun voedingspatroon. Dit geldt zowel voor baby’s die borstvoeding krijgen als voor baby’s die flesvoeding krijgen. Een klein gehalte aan vitamine D is toegevoegd aan zuigelingenvoeding en borstgevoede baby’s krijgen ook een klein percentage via de borstvoeding.
Toch is extra vitamine D essentieel om calcium uit voeding op te nemen en draagt bij aan de groei en het behoud van sterke botten en tanden.
Naast vitamine D is ook vitamine K belangrijk voor baby’s. Beide spelen namelijk een belangrijke rol in de calciumhuishouding, en zorgen voor een juiste balans van clacium in de vaten. Omdat pasgeborenen nog onvoldoende darmbacteriën hebben om zelf vitamine K aan te maken, ontvangen zij vlak na de geboorte, op advies van de Gezondheidsraad, een eenmalige dosis vitamine K van de verloskundige. Vanaf een leeftijd van drie maanden begint de aanmaak van vitamine K door het lichaam zelf. Bij baby’s die volledige borstvoeding krijgen, is het echter noodzakelijk om vanaf dag 8 na de geboorte tot aan de leeftijd van drie maanden dagelijks vitamine K suppleren.
Veiligheid
Een teveel aan vitamine D komt zelden voor bij mensen. De veilige inname van vitamine D, vastgesteld door de Europese wetenschapsautoriteit EFSA, is 100 microgram per dag voor volwassenen. In Nederland mag een vitamine D supplement niet meer dan 75 microgram (3000 IE) per dag bevatten. Op advies van een deskundige kan er in sommige gevallen kortdurend van deze bovengrens worden afgeweken.
Interacties
Supplementen
Calcium
Vitamine D kan de opname van calcium bij sommige mensen verhogen. Inname van vitamine D samen met calcium verhoogt de actieve opname van calcium in de dunne darm.
Magnesium
Vitamine D kan een positief effect hebben op de opname van magnesium, omdat het invloed kan hebben op de absorptie van magnesium in de darmwand. Een goede vitamine D status is geassocieerd met een verhoogde opname van magnesium.
Aandoeningen/ziekten
Arteriosclerose
Hoge doseringen vitamine D kunnen hypercalciëmie veroorzaken, wat het risico op aderverkalking kan vergroten, met name bij patiënten met een nieraandoening.
Hyperparathyroidisme
Bij personen met hyperparathyreoïdie kan vitamine D het calciumgehalte in het bloed verder verhogen, wat kan leiden tot hypercalciëmie. Extra vitamine D dient met terughoudendheid te worden gebruikt.
Nierziekte
Bij ernstige nierproblemen verloopt de omzetting van vitamine D naar de actieve vorm moeizaam. Suppletie kan bij deze patiënten leiden tot hypercalciëmie.
Sarcoïdose
Bij sarcoïdose wordt vitamine D zonder regulatie door de nieren omgezet in zijn actieve vorm. Dit kan leiden tot verhoogde activiteit van vitamine D en verhoogde calciumspiegels in het bloed.
Dosering
Om het vitamine D gehalte in het bloed boven de 75 nmol/L te houden, hebben de meeste volwassenen minimaal 25-75 mcg (1000-3000IE) per dag nodig om dit te bereiken. Ouderen hebben een hogere behoefte dan (jong)volwassenen. Een dagdosis tot 100 mcg is veilig; een hogere dagdosis mag alleen worden ingenomen op advies van een deskundige. Periodieke controle van het vitamine D gehalte is een belangrijk hulpmiddel om te zien of de vitamine D-inname toereikend is maar niet leidt tot een te hoge spiegel.
- De Martinis, M., Allegra, A., Sirufo, M. M., Tonacci, A., Pioggia, G., Raggiunti, M., Ginaldi, L., & Gangemi, S. (2021). Vitamin D Deficiency, Osteoporosis and Effect on Autoimmune Diseases and Hematopoiesis: A Review. International journal of molecular sciences, 22(16), 8855.
- Martineau, A. R., Jolliffe, D. A., Greenberg, L., Aloia, J. F., Bergman, P., Dubnov-Raz, G., Esposito, S., Ganmaa, D., Ginde, A. A., Goodall, E. C., Grant, C. C., Janssens, W., Jensen, M. E., Kerley, C. P., Laaksi, I., Manaseki-Holland, S., Mauger, D., Murdoch, D. R., Neale, R., Rees, J. R., … Hooper, R. L. (2019). Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory infections: individual participant data meta-analysis. Health technology assessment (Winchester, England), 23(2), 1–44.
- Arvold, D. S., Odean, M. J., Dornfeld, M. P., Regal, R. R., Arvold, J. G., Karwoski, G. C., Mast, D. J., Sanford, P. B., & Sjoberg, R. J. (2009). Correlation of symptoms with vitamin D deficiency and symptom response to cholecalciferol treatment: a randomized controlled trial. Endocrine practice : official journal of the American College of Endocrinology and the American Association of Clinical Endocrinologists, 15(3), 203–212.
- Abdollahi, R., Abiri, B., Sarbakhsh, P., Kashanian, M., & Vafa, M. (2019). The Effect of Vitamin D Supplement Consumption on Premenstrual Syndrome in Vitamin D-Deficient Young Girls: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Clinical Trial. Wirkung der Supplementierung von Vitamin D auf das prämenstruelle Syndrom bei jungen Frauen mit Vitamin-D-Mangel: Eine randomisierte, doppelblinde, placebokontrollierte klinische Studie. Complementary medicine research, 26(5), 336–342.
- Dadkhah, H., Ebrahimi, E., & Fathizadeh, N. (2016). Evaluating the effects of vitamin D and vitamin E supplement on premenstrual syndrome: A randomized, double-blind, controlled trial. Iranian journal of nursing and midwifery research, 21(2), 159–164.
- Anderson, P. H., May, B. K., & Morris, H. A. (2003). Vitamin D metabolism: new concepts and clinical implications. The Clinical biochemist. Reviews, 24(1), 13–26.
- Bikle, Daniel D. “Vitamin D: production, metabolism and mechanisms of action.” (2015).
- DeLuca H. F. (1986). The metabolism and functions of vitamin D. Advances in experimental medicine and biology, 196, 361–375.
- Ángel Gil, Julio Plaza-Diaz, María Dolores Mesa; Vitamin D: Classic and Novel Actions. Ann Nutr Metab20 March 2018; 72 (2): 87–95.
