De herfst en de winter zijn bij uitstek de jaargetijden waarin veel mensen een verkoudheid oplopen maar in feite kan dit het hele jaar door voorkomen. Echinacea zou de weerstand ondersteunen en kunnen helpen bij verkoudheid. Maar wat zegt de wetenschap? We hebben dit uitgebreid uitgezocht.
Is gezondheid ook jouw passie en wil je meer leren over hoe voeding en suppletie aan je gezondheid kunnen bijdragen? Bekijk dan onze e-learning Orthomoleculair Adviseur Basis of Orthomoleculair Adviseur Gevorderd.
Wat is echinacea?
Echinacea is een plant met 9 soorten die behoren tot de composietenfamilie (Asteraceae). Het vindt zijn oorsprong in Noord-Amerika waar de Indianen echinacea gebruikten voor verschillende gezondheidsproblemen zoals luchtweginfecties en slangenbeten. Ook in de huidige tijd heeft echinacea zijn weg gevonden als middel tegen griep en verkoudheid. Meerdere delen van de plant (de wortel, stengel, bloem en blad) worden gebruikt voor het maken van extracten, tincturen en thee. Hiervoor worden de soorten Echinacea purpurea, Echinacea angustifolia en Echinacea pallida gebruikt waarvan Echinacea purpurea, ook wel rode zonnehoed genoemd, de meest bekende soort is.
De plant bevat allerlei werkzame stoffen waaronder polysachariden (arabinogalactan en heteroxylaan), alkylamiden, flavonoïden en polyfenolen zoals derivaten van cafeïnezuur (cichoreizuur en echinacoside).1,2 Waarschijnlijk is de combinatie van deze werkzame stoffen met synergetische werking verantwoordelijk voor het effect op het immuunsysteem.
De werking van ons immuunsysteem in een notendop
Ons immuunsysteem is een ingenieus en complex samenspel van cellen, chemische stoffen en processen die het lichaam beschermt tegen indringers van buitenaf zoals virussen, bacteriën en gifstoffen. De huid en slijmvliezen in mond, keel, neus, luchtwegen en darmen vormen een barrière hiertegen en zorgen dat dit soort stoffen niet het lichaam (verder) kunnen binnendringen. Ook de lage pH-waarde van de huid en maag maakt overleving van micro-organismen moeilijk.3 De barrière moet hiervoor wel sterk genoeg zijn.
Komt een indringer toch binnen, bijvoorbeeld een virus, dan wordt het immuunsysteem ingeschakeld om deze te herkennen en onschadelijk te maken. Hierbij spelen verschillende afweercellen, ook wel witte bloedcellen of lymfocyten, een grote rol. Deze bestaan uit B-cellen, T-cellen en NK-cellen (Natural Killer cellen).
B-cellen zorgen ervoor dat er antistoffen worden aangemaakt die zich binden aan het virus en slaan dit op in geheugencellen zodat deze antistoffen weer snel aangemaakt kunnen worden bij een nieuwe infectie met dezelfde soort ziekteverwekker. Door de antistoffen kan het micro-organisme minder goed functioneren en wordt deze beter herkend door macrofagen die het virus afbreken en opeten, in een proces wat fagocytose heet. Ook activeren macrofagen andere afweercellen zoals de T-cellen. T-cellen bestaan in meerdere vormen met verschillende functies. Zo zijn sommigen gespecialiseerd in het herkennen en opruimen van specifieke zieke cellen of in het ondersteunen van de aanmaak van antistoffen. NK-cellen hebben de taak om geïnfecteerde cellen te doden.
Wat is de werking van echinacea op het immuunsysteem?
Echinacea zou via verschillende wegen een gunstige invloed op het immuunsysteem kunnen hebben:1,2
- Echinacea versterkt de weerstand doordat het macrofagen activeert, de fagocytose stimuleert, de productie van antistoffen verhoogt en NK-cellen doet toenemen.
- Het heeft een ontstekingsremmende werking doordat het onder andere ontstekingsbevorderende cytokinen vermindert die zijn vrijgekomen na bijvoorbeeld infectie met een virus.
- Het heeft een antioxidatieve werking waarbij schade aan cellen door oxidatieve stress wordt voorkomen.
Daarnaast kan echinacea voorkomen dat een virus hecht aan het celmembraan van een lichaamscel.1 Zo kan het ervoor zorgen dat een virus niet onze cellen binnenkomt en deze kan gaan infecteren. Echinacea lijkt dus ook een rol te spelen bij het voorkomen van infecties. Hoe dit precies in zijn werk gaat is nog onduidelijk.
Echinacea kan daarnaast de luchtwegen verzachten door overmatige slijmproductie als gevolg van een virusinfectie te verminderen.1

Echinacea en weerstand: is het effectief bij verkoudheid?
Een verkoudheid wordt veroorzaakt door een virus zoals het rhinovirus of coronavirus. Bij besmetting komt het immuunsysteem in actie en vindt er een ontstekingsproces plaats waarbij de slijmvliezen in de neus, keel en/of bijholten ontstoken raken. Hierdoor gaan de slijmvliezen zwellen en neemt de slijmproductie toe. Dit zorgt voor de typische verkoudheidsklachten zoals een verstopte neus of loopneus, niezen en/of keelpijn. Over het algemeen duurt een verkoudheid tussen de 7 en 10 dagen maar het kan ook wel 3 weken aanhouden.
Dankzij de gunstige invloed van echinacea op het immuunsysteem en het vermogen om het binnendringen van virussen in lichaamscellen te remmen, rijst de vraag of het daadwerkelijk een rol speelt in het verminderen en voorkomen van een verkoudheid.
Kan echinacea verkoudheid verminderen?
Het innemen van echinacea kan mogelijk positieve effecten hebben op een verkoudheid wanneer het meteen wordt ingenomen bij de eerste signalen ervan.4 In twee kleine studies werd gevonden dat het toedienen van echinacea bij de eerste signalen van een verkoudheid de ernst van de klachten beduidend verminderde.5,6 Een van deze studies vond een significant resultaat op de ernst van de klachten.5 In de andere studie werd dit effect in verband gebracht met een significante verhoging van onder andere het aantal witte bloedcellen en NK-cellen.6 Ook verkortte echinacea de duur van verkoudheidsklachten met 1,4 dagen in een meta-analyse.7
Een grote studie toonde niet alleen een significante verkorting van de duur van een verkoudheid aan maar ook een vermindering van de inname van pijnstillers zoals aspirine, paracetamol of ibuprofen tijdens een verkoudheid na inname van echinacea.8 Ook kan de inname van echinacea de complicaties van virusinfecties verminderen zoals een longontsteking, oorinfecties en een keelamandelontsteking (tonsillitis).9
Daarbij lijkt echinacea een groter effect te hebben op virussen met een virusomhulsel of envelop zoals influenzavirussen dan op rhinovirussen.7,8 Het zorgt bij verschillende virussen voor een afname van de hoeveelheid virusdeeltjes, ook wel viral load genoemd.
Er zijn ook studies waarin geen significante effecten zijn gevonden van echinacea op de duur en ernst van een verkoudheid.11,12 Zowel kleinschalige als grootschalig onderzoek werd een iets kortere verkoudheidsduur waargenomen na inname van echinacea, maar dit effect was minimaal en niet significant in vergelijking met een placebo of controlegroep.

Kan echinacea preventief werken?
Echinacea kan mogelijk effectief zijn in het voorkomen van luchtwegklachten en een verkoudheid. In een grote studie had de inname van echinacea gedurende 4 maanden een significant effect op het voorkomen van virusinfecties en werd een vermindering van het aantal verkoudheden en terugkerende infecties gevonden.8 Preventieve effecten namen toe wanneer echinacea consequent en volgens protocol werd ingenomen. Ook kan de inname van echinacea voor en tijdens een lange vliegreis de kans op luchtwegklachten mogelijk verlagen.13
Ook in twee meta-analyses werd een verlaagd risico op verkoudheid gevonden na inname van echinacea.9,14 Vooral bij mensen met een verhoogde vatbaarheid, stress of een zwak immuunsysteem werd het gebruik van echinacea in verband gebracht met een verminderd risico op terugkerende luchtweginfecties.9
De onderzoekers van een andere meta-analyse waren terughoudender en concludeerden dat bepaalde echinacea-producten de kans op verkoudheid bij gezonde
Zij trekken daarbij de klinische relevantie van echinacea voor het voorkomen van verkoudheden in twijfel.15 Zo werd er in twee kleinschalige studies geen significant effect gevonden van echinacea op de frequentie van luchtweginfecties.16,17 Deelnemers die echinacea innamen waren wel iets minder vaak ziek dan de controlegroep, maar dit effect was niet significant.
Conclusie effectiviteit echinacea
Hoewel meerdere studies positieve effecten laten zien van echinacea bij het voorkomen en verminderen van verkoudheden, blijft de effectiviteit ervan op de weerstand en luchtweginfecties nog niet sterk bewezen. Vaak werd wel een positieve trend waargenomen, maar waren effecten klein of niet significant.
Er zijn meer grotere studies van hoge kwaliteit nodig om de bevindingen te bevestigen en het exacte effect van echinacea op verkoudheid te achterhalen. Hierbij is consistentie in soort, samenstelling en dosering van echinacea ook belangrijk.
Bijwerkingen en interacties
Hoewel echinacea supplementen over het algemeen veilig zijn en goed worden verdragen bij gezonde mensen, kunnen ze ook bepaalde bijwerkingen geven waaronder maagpijn, misselijkheid en allergische reacties zoals huiduitslag, huidzwelling en ademhalingsproblemen.18,19 In geval van zwangerschap en het geven van borstvoeding is het beter om echinacea niet te gebruiken in verband met onvoldoende bewijs van veiligheid. Pas ook op met gebruik bij kinderen tot 12 jaar, die hebben een grotere kans op het ontwikkelen van huiduitslag.20
Bovendien kan het gebruik van echinacea een interactie aangaan met bepaalde medicijnen en is veilig gebruik niet gegarandeerd voor mensen met bepaalde aandoeningen. Denk hierbij aan auto-immuunziekten en het nemen van immunosuppressiva.21 Overleg in dat geval daarom altijd eerst met je arts voordat je met suppletie begint.
Tot slot
Echinacea is bekend om zijn gunstige invloed op het immuunsysteem. Daarnaast speelt het een rol bij het voorkomen van de hechting en infectie van lichaamscellen door virussen. Hoewel sommige echinacea-supplementen positieve effecten lijken te hebben op het voorkomen van verkoudheden en het verminderen van de ernst en duur ervan, is het wetenschappelijke bewijs (vooralsnog) onvoldoende sterk om de effectiviteit bij verkoudheid volledig te garanderen.
- Hudson, J. B. (2012). Applications of the phytomedicine Echinacea purpurea (Purple Coneflower) in infectious diseases. BioMed Research International, 2012(1), 769896.
- Burlou-Nagy, C., Bănică, F., Jurca, T., et al. (2022). Echinacea purpurea (L.) Moench: Biological and pharmacological properties. A review. Plants, 11(9), 1244.
- McGuckin, M. A., Ouellette, A. J., & Wu, G. D. (2020). Secreted effectors of the innate mucosal barrier. In Principles of Mucosal Immunology (pp. 43-60). Garland Science.
- Aucoin, M., Cooley, K., Saunders, P. R., et al. (2020). The effect of Echinacea spp. on the prevention or treatment of COVID-19 and other respiratory tract infections in humans: A rapid review. Advances in Integrative Medicine, 7(4), 203-217.
- Goel, V., Lovlin, R., Barton, R., et al. (2004). Efficacy of a standardized echinacea preparation (EchinilinTM) for the treatment of the common cold: a randomized, double‐blind, placebo‐controlled trial. Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics, 29(1), 75-83.
- Goel, V., Lovlin, R., Chang, C., et al. (2005). A proprietary extract from the Echinacea plant (Echinacea purpurea) enhances systemic immune response during a common cold. Phytotherapy Research: An International Journal Devoted to Pharmacological and Toxicological Evaluation of Natural Product Derivatives, 19(8), 689-694.
- Shah, S. A., Sander, S., White, C. M., Rinaldi, M., & Coleman, C. I. (2007). Evaluation of echinacea for the prevention and treatment of the common cold: a meta-analysis. The Lancet Infectious Diseases, 7(7), 473-480.
- Jawad, M., Schoop, R., Suter, A., Klein, P., & Eccles, R. (2012). Safety and efficacy profile of Echinacea purpurea to prevent common cold episodes: A randomized, double‐blind, placebo‐controlled trial. Evidence‐Based Complementary and Alternative Medicine, 2012(1), 841315.
- Schapowal, A., Klein, P., & Johnston, S. L. (2015). Echinacea reduces the risk of recurrent respiratory tract infections and complications: a meta-analysis of randomized controlled trials. Advances in Therapy, 32, 187-200.
- Kolev, E., Mircheva, L., Edwards, M. R., et al. (2022). Echinacea purpurea for the long-term prevention of viral respiratory tract infections during COVID-19 pandemic: a randomized, open, controlled, exploratory clinical study. Frontiers in Pharmacology, 13, 856410.
- Grimm, W., & Müller, H. H. (1999). A randomized controlled trial of the effect of fluid extract of Echinacea purpurea on the incidence and severity of colds and respiratory infections. The American Journal of Medicine, 106(2), 138-143.
- Barrett, B., Brown, R., Rakel, D., et al. (2010). Echinacea for treating the common cold: a randomized trial. Annals of Internal Medicine, 153(12), 769-777.
- Tiralongo, E., Lea, R. A., Wee, S. S., Hanna, M. M., & Griffiths, L. R. (2012). Randomised, double blind, placebo‐controlled trial of Echinacea supplementation in air travellers. Evidence‐Based Complementary and Alternative Medicine, 2012(1), 417267.
- Schoop, R., Klein, P., Suter, A., & Johnston, S. L. (2006). Echinacea in the prevention of induced rhinovirus colds: a meta-analysis. Clinical Therapeutics, 28(2), 174-183.
- Karsch‐Völk, M., Barrett, B., Kiefer, D., et al. (2014). Echinacea for preventing and treating the common cold. Cochrane Database of Systematic Reviews, (2).
- O’neil, J., Hughes, S., Lourie, A., & Zweifler, J. (2008). Effects of echinacea on the frequency of upper respiratory tract symptoms: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Annals of Allergy, Asthma & Immunology, 100(4), 384-388.
- Grimm, W., & Müller, H. H. (1999). A randomized controlled trial of the effect of fluid extract of Echinacea purpurea on the incidence and severity of colds and respiratory infections. The American Journal of Medicine, 106(2), 138-143.
- Ardjomand-Woelkart, K., & Bauer, R. (2016). Review and assessment of medicinal safety data of orally used Echinacea preparations. Planta Medica, 82(01/02), 17-31.
- Manayi, A., Vazirian, M., & Saeidnia, S. (2015). Echinacea purpurea: Pharmacology, phytochemistry and analysis methods. Pharmacognosy Reviews, 9(17), 63.
- Taylor, J. A., Weber, W., Standish, L., et al. (2003). Efficacy and safety of echinacea in treating upper respiratory tract infections in children: a randomized controlled trial. Jama, 290(21), 2824-2830.
- Ardjomand-Woelkart, K., & Bauer, R. (2016). Review and assessment of medicinal safety data of orally used Echinacea preparations. Planta Medica, 82(01/02), 17-31.