Foliumzuur

Wat is foliumzuur?

Foliumzuur, ook bekend als vitamine B9 of B11, bestaat in verschillende vormen.

1. Natuurlijke vorm (folaat): folaat komt van nature voor in voedingsmiddelen zoals groene bladgroenten, peulvruchten en fruit. In het lichaam wordt het omgezet naar actieve vormen die essentieel zijn voor diverse biologische processen, waaronder de aanmaak van DNA en het ondersteunen van het immuunsysteem.
2. Synthetische vorm (foliumzuur): foliumzuur wordt vaak toegepast in voedingssupplementen en verrijkte voedingsmiddelen. Het wordt veelal gecombineerd met andere B-vitamines in een vitamine B-complex. Voor een effectieve werking moet foliumzuur in het lichaam worden omgezet naar de actieve vorm: 5-methyltetrahydrofolaat (5-MTHF).
3. 5-Methyltetrahydrofolaat (5-MTHF): dit is de biologisch actieve vorm van folaat die direct door het lichaam kan worden opgenomen en gebruikt, zonder dat verdere omzetting nodig is. 5-MTHF wordt vaak aanbevolen voor mensen met een verminderde omzettingscapaciteit van foliumzuur naar zijn actieve vorm.
4. Foliniumzuur: Foliniumzuur is een folaatvorm die snel kan worden omgezet naar actieve vormen in het lichaam. Het wordt ingezet bij specifieke medische behandelingen en is vooral effectief voor mensen met verhoogde folaatbehoeften.

Folaat, of vitamine B9, is vereist voor veel vitale biologische paden, waaronder DNA-synthese, -herstel en -methylering, neurotransmittersynthese, en het metabolisme van homocysteïne en andere aminozuren. Een ernstig tekort aan foliumzuur kan bloedarmoede, darmstoornissen, en vermoeidheid veroorzaken.

Uit de Voedselconsumptiepeiling van het RIVM blijkt dat een gedeelte van de Nederlandse bevolking een te lage inname van foliumzuur hebben. Bovendien wordt in de Nederlandse richtlijnen voor gezonde voeding het belang van foliumzuur benadrukt bij een zwangerschapswens of tijdens de zwangerschap. De inname van extra foliumzuur is wenselijk om het risico op geboorteafwijkingen van de hersenen en het ruggenmerg bij de baby te verlagen.

Gebruik

Effectief

Foliumzuur speelt een cruciale rol bij het voorkomen van neuralebuisdefecten (NTD’s), ernstige aangeboren afwijkingen van de hersenen en ruggengraat. Het is bewezen dat het innemen van foliumzuursupplementen tijdens de vroege zwangerschap of zelfs vóór de conceptie, het risico op NTD’s aanzienlijk verlaagt. Dit maakt foliumzuur een essentieel supplement voor vrouwen die zwanger willen worden.¹

Daarnaast is foliumzuur effectief in het verlagen van verhoogde plasmahomocysteïneconcentraties. Homocysteïne is een aminozuur dat, in hoge concentraties, kan bijdragen aan hart- en vaatziekten. Foliumzuursuppletie verlaagt deze waarden, vooral bij mensen met een tekort aan folaat en verhoogde homocysteïneniveaus bij aanvang.^2-5

Waarschijnlijk effectief

Foliumzuur kan ook een positief effect hebben op de vruchtbaarheid van mannen. Er is bewijs dat foliumzuursuppletie mogelijk de zaadmotiliteit, oftewel het bewegingsvermogen van zaadcellen, verbetert. Een betere zaadmotiliteit kan de kans op conceptie vergroten, wat foliumzuur een mogelijke ondersteuning maakt voor mannen met vruchtbaarheidswensen.⁶

Foliumzuur kan, in combinatie met antidepressiva zoals selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s) of serotonine- en noradrenalineheropnameremmers (SNRI’s), mogelijk helpen depressiesymptomen te verminderen en de kans op herstel te vergroten in vergelijking met alleen antidepressiva.⁷ Aanvulling met L-methylfolaat (5-MTHF), een actieve vorm van foliumzuur die de bloed-hersenbarrière kan passeren, blijkt echter vaak effectiever dan gewoon foliumzuur.⁸

Werking

Foliumzuur speelt een cruciale rol in tal van biologische processen die essentieel zijn voor het behoud van een goede gezondheid. Het ondersteunt de energieproductie, versterkt het immuunsysteem, bevordert de aanmaak van bloedcellen en is betrokken bij het metabolisme van aminozuren en homocysteïne. Daarnaast is foliumzuur belangrijk voor normale celdeling en draagt het bij aan neurologische en cognitieve functies. Hieronder worden de specifieke functies van foliumzuur in meer detail besproken.

Energievoorziening

Foliumzuur draagt bij aan de activering van natuurlijke energie in het lichaam en helpt vermoeidheid te verminderen. Het speelt een rol in de stofwisseling van aminozuren en de productie van energie op cellulair niveau.⁹

Immuunsysteem

Foliumzuur ondersteunt de normale werking van het immuunsysteem. Het is betrokken bij de productie van nucleïnezuren en eiwitten, die essentieel zijn voor de groei en functie van immuuncellen. Onvoldoende foliumzuur kan leiden tot een verzwakt immuunsysteem en verhoogde vatbaarheid voor infecties.¹⁰

Bloedcellen

Foliumzuur is cruciaal voor de aanmaak van rode en witte bloedcellen. Het ondersteunt de productie van DNA, wat essentieel is voor de celdeling en rijping van bloedcellen. Een tekort aan foliumzuur kan leiden tot megaloblastaire anemie, waarbij abnormaal grote rode bloedcellen worden geproduceerd die minder effectief zijn in zuurstoftransport.¹¹

Aminozuren

Als co-enzym draagt foliumzuur bij aan de opbouw van aminozuren, die de bouwstenen zijn van eiwitten. Het doneert eenheden van één koolstofatoom, die nodig zijn voor processen zoals de aanmaak en reparatie van nucleïnezuren (DNA en RNA) en het metabolisme van aminozuren, met name de omzetting van homocysteïne in methionine.^2-5,12

Homocysteïne metabolisme

Foliumzuur helpt bij de omzetting van homocysteïne naar methionine, wat belangrijk is voor hartgezondheid. Suppletie met foliumzuur kan effectief homocysteïnespiegels verlagen, wat ontstekingen kan verminderen en een positief effect kan hebben op cardiovasculaire gezondheid, zoals het verlagen van het risico op beroertes.^2-5

Normale celdeling

Foliumzuur is essentieel voor normale celdeling en weefselgroei, vooral tijdens periodes van snelle groei zoals zwangerschap. Het speelt als co-enzym een rol in het metabolisme van verschillende stoffen met één koolstofatoom, dat cruciaal is voor normale cellulaire functies.¹²

Neurologische en cognitieve functie

Foliumzuur ondersteunt de normale werking van het zenuwstelsel en kan bijdragen aan cognitieve functies zoals concentratie en leervermogen. Door de productie van methionine te verhogen, verhoogt folaat de niveaus van S-adenosylmethionine (SAMe), dat betrokken is bij de synthese van neurotransmitters zoals serotonine en dopamine en genexpressie reguleert via DNA-methylering.

Veiligheid

Foliumzuur wordt meestal goed verdragen wanneer het in de aanbevolen doseringen wordt ingenomen. Sommige mensen kunnen echter milde maag-darmklachten ervaren, zoals diarree of misselijkheid. Het is belangrijk om de toelaatbare bovengrens voor inname (UL)  niet te overschrijden om deze bijwerkingen te minimaliseren. Volgens de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) is de UL van foliumzuur 1.000 μg (1 mg) per dag. Dit is de maximale dagelijkse dosis die waarschijnlijk geen bijwerkingen veroorzaakt.

Uit observationele studies blijkt dat doseringen boven de UL, namelijk een inname van >5000 microgram foliumzuur per dag tijdens de zwangerschap, in verband kunnen worden gebracht met een verhoogd risico op zwangerschapsdiabetes en een verstoorde psychomotorische en neurologische ontwikkeling. Ook is er bij een hogere dosering foliumzuur (580 microgram) een hoger risico voor astma bij kinderen aangetoond.

Foliumzuur kan de tekenen van een vitamine B12- tekort maskeren. Dit kan worden voorkomen door tegelijkertijd vitamine B12- supplementen te nemen of door de bloedspiegels van vitamine B12 te laten controleren om er zeker van te zijn dat ze normaal zijn. Belangrijk is dat natuurlijke folaten in voedsel en aanvullend L-methylfolaat (5-MTHF) dit risico niet met zich meebrengen.

Interacties

Interacties met medicatie

Foliumzuur kan de effectiviteit van bepaalde medicijnen verlagen, waaronder anti-epileptica (fenytoïne). Verder kunnen foliumzuurblokkers (methotrexaat, trimethoprim en pyrimethamine) het foliumzuur gehalte verlagen, eveneens als de anticonceptiepil.

Interacties met voedingsstoffen

Foliumzuur en vitamine B12 werken nauw samen in het lichaam. Een hoge inname van foliumzuur kan echter de symptomen van een vitamine B12-tekort maskeren, wat kan leiden tot onopgemerkte neurologische schade. Daarom is het belangrijk om een evenwichtige inname van beide vitamines te waarborgen. Verder kan de consumptie van groene of zwarte thee de biologische beschikbaarheid van foliumzuur verminderen.

Dosering

In Nederland zijn er specifieke richtlijnen opgesteld voor de dagelijkse inname van foliumzuur om ervoor te zorgen dat verschillende bevolkingsgroepen voldoende van deze voedingsstof binnenkrijgen. Deze richtlijnen variëren afhankelijk van leeftijd en speciale omstandigheden zoals zwangerschap en borstvoeding. Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden (ADH) voor foliumzuur, uitgesplitst per leeftijdsgroep en geslacht: