Kalium
- Kalium is de meest voorkomende intracellulaire elektrolyt, cruciaal voor o.a. spiercontractie, cardiovasculaire functie en het zenuwstelsel.
- Kalium komt voor in veel voedingsmiddelen zoals fruit, groenten, bonen, noten en zuivelproducten.
- Kalium is effectief voor de behandeling en preventie van hypokaliëmie, wat spierzwakte, vermoeidheid en hartritmestoornissen kan veroorzaken.
- Kalium wordt ook onderzocht voor de behandeling van hypertensie en nierstenen.
- Er is geen maximale hoeveelheid vastgesteld voor kalium. De Referentie Inname (RI) voor kalium is 2000 milligram per dag.
In het kort
- Kalium is de meest voorkomende intracellulaire elektrolyt, cruciaal voor o.a. spiercontractie, cardiovasculaire functie en het zenuwstelsel.
- Kalium komt voor in veel voedingsmiddelen zoals fruit, groenten, bonen, noten en zuivelproducten.
- Kalium is effectief voor de behandeling en preventie van hypokaliëmie, wat spierzwakte, vermoeidheid en hartritmestoornissen kan veroorzaken.
- Kalium wordt ook onderzocht voor de behandeling van hypertensie en nierstenen.
- Er is geen maximale hoeveelheid vastgesteld voor kalium. De Referentie Inname (RI) voor kalium is 2000 milligram per dag.
Wat is kalium?
Kalium is de meest voorkomende intracellulaire elektrolyt die in het lichaam wordt aangetroffen. Dit mineraal is essentieel voor verschillende functies, waaronder spiercontractie, cardiovasculaire functie, urogenitale functie, zenuwstelsel en spijsverteringsstelsel, zuur-base balans, isotoniciteit en verschillende enzymatische reacties.
Het mineraal komt van nature voor in veel voedingsmiddelen zoals fruit (vooral bananen), groenten (zoals aardappelen en spinazie), bonen, noten en zuivelproducten. De dagelijkse aanbevolen hoeveelheid kalium varieert per leeftijdsgroep. Voor volwassenen wordt doorgaans een inname van 3500 milligram per dag aangeraden. Voor kinderen varieert de aanbevolen hoeveelheid van 1100 milligram per dag voor zuigelingen tot 3300 milligram per dag voor oudere kinderen.
Een tekort aan kalium, ook wel hypokaliëmie genoemd, kan voorkomen bij onvoldoende inname via de voeding, overmatig verlies door bijvoorbeeld diarree of braken, of bij het gebruik van bepaalde diuretica. Symptomen van een kaliumtekort kunnen spierzwakte, vermoeidheid, hartritmestoornissen en spijsverteringsproblemen zijn. Om hypokaliëmie te voorkomen en te behandelen, wordt kalium oraal en intraveneus ingezet. Daarnaast wordt kalium onderzocht bij de behandeling van hypertensie en nierstenen.
Gebruik
Hypokaliëmie
Het oraal of intraveneus toedienen van kalium is effectief voor de behandeling en preventie van hypokaliëmie (tekort aan kalium). Dit is goed gedocumenteerd en breed geaccepteerd binnen de medische gemeenschap. Laat daarbij altijd een medisch expert de diagnose stellen en de daarbij gepaste behandeling voortschrijven.
Overig
Er is ook interesse in het gebruik van kalium bij hypertensie en nierstenen. Klinisch onderzoek toont aan dat kalium, ingenomen via dieet of supplementen, de systolische bloeddruk met ongeveer 3-9,5 mmHg en de diastolische bloeddruk met ongeveer 2-6,4 mmHg kan verlagen bij mensen met of zonder hypertensie. Kalium lijkt effectiever te zijn voor mensen met hypertensie, lage kaliumspiegels, hoge dagelijkse natriuminname en voor Afro-Amerikanen. Daarnaast toont onderzoek aan dat oraal voorgeschreven kaliumcitraat het risico op herhaling van nierstenen (nefrolithiasis) vermindert. Zo zou kaliumcitraat de uitscheiding van calcium in de urine verminderen en de citraat- en urine-pH verhogen, wat op zijn beurt de kristalgroei, -vorming en -aggregatie verlicht.
Werking
Neurologische processen
Een essentiële rol van kalium is de transmissie van zenuwimpulsen. Het zorgt ervoor dat zenuwcellen signalen effectief kunnen doorgeven, wat cruciaal is voor een goed functionerend zenuwstelsel.
Spiercontractie
Kalium is belangrijk voor de contractie en groei van cardiale, gladde en skeletspieren. Het helpt bij de regulatie van spiercontracties, wat essentieel is voor de spierbloedstroom, hartslag, ventilatie en neuromusculaire transmissie.1,2
Cardiovasculaire effecten
Kalium speelt een belangrijke rol bij het handhaven van de water- en elektrolytenbalans in het lichaam. Daarnaast helpt kalium ook de aanmaak van reactieve zuurstofcomponenten (ROS) te onderdrukken. Deze ROS kunnen schade toebrengen aan de cellen, wat bijdraagt aan ontstekingen en andere cardiovasculaire problemen. Verder fungeert kalium bij de synthese van stikstofmonoxide, wat essentieel is voor de cardiovasculaire gezondheid. Stikstofmonoxide speelt een rol bij de ontspanning van bloedvaten, wat de bloeddruk kan helpen verlagen.3
Nierfunctie
Voor de nierfunctie en de regulatie van de zuur-base balans is kalium noodzakelijk. Het helpt bij het verwijderen van afvalstoffen uit het bloed en het handhaven van een gezonde pH-waarde in het lichaam. Daarnaast ondersteunt kalium de nieren bij het filteren van bloed en het reguleren van de hoeveelheid vocht en elektrolyten in het lichaam.
Spijsverteringsproces
Kalium speelt een rol in de maagsecretie en andere spijsverteringsprocessen. Het ondersteunt de normale werking van het spijsverteringsstelsel door het bevorderen van de productie van maagzuur en enzymen die nodig zijn voor de vertering van voedsel. Daarnaast helpt kalium bij de regulatie van de darmmotiliteit, wat essentieel is voor een gezonde spijsvertering en het voorkomen van constipatie. Een adequate kaliuminname draagt bij aan een efficiënte opname van voedingsstoffen en een gezonde darmfunctie.
Enzymatische reacties
Kalium fungeert als cofactor voor enzymen die betrokken zijn bij verschillende processen. Zo speelt het nutriënt een cruciale rol in de omzetting van voedingsstoffen in energie. Daarnaast ondersteunt het de synthese van eiwitten en nucleïnezuren. Dit draagt respectievelijk bij aan de algehele metabolische gezondheid en de regeneratie van cellen en weefsels.
Veiligheid
Volwassenen
Suppletie met kalium is veilig wanneer het oraal wordt ingenomen in doses tot 3000 mg totaal kalium per dag. Er is geen maximale hoeveelheid kalium vastgesteld. Volgens de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) heeft het langdurig gebruik van 3000 mg kalium als supplement, naast de reguliere voeding, geen negatieve effecten op de gezondheid. Dit suggereert dat supplementen veilig zijn in deze hoeveelheden voor de meeste mensen, inclusief zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven.
Voor kalium is de Referentie Inname (RI) 2000 milligram per dag. Dit is een algemene richtlijn voor de hoeveelheid kalium die volwassenen dagelijks nodig hebben om gezond te blijven.
Kinderen
Bij kinderen is kalium veilig wanneer het in gepaste doses wordt ingenomen, zoals aanbevolen per leeftijdsgroep (zie tabel onder kopje ‘dosering’).
Interacties
Kalium kan mogelijk interacties hebben met verschillende medicijnen, kruiden en supplementen, voeding en ziekten.
Medicijnen
Het gebruik van bepaalde medicijnen in combinatie met kalium suppletie kan leiden tot hyper- of hypokaliëmie (te veel of te weinig kalium). Beide gevallen kunnen ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid. Raadpleeg daarom altijd een arts wanneer u medicijngebruik wilt combineren met suppletie.
- RAS-remmer: Gelijktijdig gebruik van kaliumsupplementen met RAS-remmers verhoogt het risico op hyperkaliëmie. RAS-remmers zijn bloeddrukverlagende medicijnen, waaronder: 1) ACE-remmers (ACEI’s), 2) Angiotensin receptor blockers (ARB’s) en 3) Renineremmers. Hieronder vallen geneesmiddelen zoals Benazepril, Captopril, Enalapril, Losartan, Valsartan en Irbesartan.4
- Kaliumsparende diuretica: Medicijnen zoals Amiloride en Spironolacton verhogen het risico op hyperkaliëmie bij gebruik met kaliumsupplementen.4
- Antibiotica: Bijvoorbeeld Co-Trimoxazaol, met Trimethoprim als ingrediënt kan zorgen voor een verhoogd risico op hyperkaliëmie. Aan de andere kant kunnen patiënten die Flucloxacilline gebruiken juist meer kans hebben op hypokaliëmie.4,5
- Antischimmelmedicijnen: Antimycoticum kunnen de kaliumspiegels verhogen of verlagen, zo verhoogt Amphotericine-B de uitscheiding van kalium via de urine, wat kan leiden tot hypokaliëmie.6
- Diuretische geneesmiddelen: Diuretica zoals Lus en Thiazide verhogen de uitscheiding van kalium via de urine. Patiënten dienen regelmatig gecontroleerd te worden op kaliumspiegels en mogelijk supplementen te gebruiken.7
Ziekten
Nierziekte beïnvloedt de kaliumuitscheiding en verhoogt het risico op verhoogde kaliumspiegels. Gebruik kaliumsupplementen met voorzichtigheid bij personen met een nierziekte, waaronder chronische nierziekte (CKD), nierfalen of na een niertransplantatie. Verder kunnen patiënten die hemodialyse ondergaan, schommelingen in de kaliumspiegels ervaren, waarbij hemodialyse het risico op hyperkaliëmie verhoogt en peritoneale dialyse het risico op hypokaliëmie verhoogt.
Dosering
Voor kalium is de Referentie Inname (RI) 2000 milligram per dag. Dit is een grove schatting van de hoeveelheid die volwassenen gemiddeld nodig hebben op een dag. De Gezondheidsraad heeft voor specifieke doelgroepen een aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) opgesteld:
| Leeftijd | ADH (mg per dag) |
|---|---|
| Kinderen | |
| 6-11 maanden | 1.100 |
| 1-2 jaar | 1.400 |
| 2-5 jaar | 1.800 |
| 6-9 jaar | 2.000 |
| Mannen | |
| 10-13 jaar | 3.300 |
| 14 jaar en ouder | 3.500 |
| Vrouwen | |
| 10-13 jaar | 2.900 |
| 14-17 jaar | 3.100 |
| 18 jaar en ouder | 3.500 |
| Zwangere vrouwen | 3.500 |
| Vrouwen die borstvoeding geven | 3.100 |
Voor het schrijven van deze pagina is gebruik gemaakt van de professionele monografie van Natural Medicines (NatMed).
Aanvullende referenties:
- Cairns, S. P. (2023). Potassium effects on skeletal muscle contraction: are potassium-metabolic interactions required for fatigue? European Journal of Applied Physiology, 123(11), 2341–2343.
- Jackson, W. (2017). Potassium channels in regulation of vascular smooth muscle contraction and growth. In Advances in pharmacology (pp. 89–144).
- D’Elia, L., Cappuccio, F. P., Masulli, M., La Fata, E., Rendina, D., & Galletti, F. (2023). Effect of Potassium supplementation on Endothelial Function: A Systematic Review and Meta-Analysis of Intervention Studies. Nutrients, 15(4), 853.
- Eschmann, E., Beeler, P. E., Schneemann, M., & Blaser, J. (2016). Developing strategies for predicting hyperkalemia in potassium-increasing drug-drug interactions. Journal of the American Medical Informatics Association, 24(1), 60–66.
- Van Der Heijden, C. D., Duizer, M. L., Fleuren, H. W., Veldman, B. A., Sprong, T., Dofferhoff, A. T., & Kramers, C. (2019). Intravenous flucloxacillin treatment is associated with a high incidence of hypokalaemia. BJCP. British Journal of Clinical Pharmacology/British Journal of Clinical Pharmacology, 85(12), 2886–2890.
- Usami, E., Kimura, M., Kanematsu, T., Yoshida, S., Mori, T., Nakashima, K., Matsuoka, T., Yoshimura, T., Mori, H., Sugiyama, T., & Teramachi, H. (2014). Evaluation of hypokalemia and potassium supplementation during administration of liposomal-amphotericin B. Experimental and Therapeutic Medicine, 7(4), 941–946.
- Lin, Z., Wong, L. Y. F., & Cheung, B. M. Y. (2021). Diuretic-induced hypokalaemia: an updated review. Postgraduate Medical Journal, 98(1160), 477–482.
