Calcium
- Calcium is het meest voorkomende mineraal in het lichaam, essentieel voor bot- en tandgezondheid, spierfunctie, zenuwoverdracht, en bloedstolling.
- Bronnen van calcium zijn onder andere zuivelproducten, sardientjes, volkorenbrood, groene bladgroenten, noten en zaden.
- Tekorten aan calcium kunnen leiden tot aandoeningen zoals osteoporose. Chronische tekorten kunnen ernstige complicaties veroorzaken zoals osteomalacie en rachitis.
- Toepassingen van calcium omvatten de behandeling van hypocalciëmie, hyperkaliëmie, nierfalen en dyspepsie.
- Calcium is veilig bij juiste inname, maar overschrijding van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid kan gastro-intestinale bijwerkingen veroorzaken. Bij overschrijding van de dagelijkse toelaatbare bovengrens kunnen nierstenen en hypercalciëmie optreden.
In het kort
- Calcium is het meest voorkomende mineraal in het lichaam, essentieel voor bot- en tandgezondheid, spierfunctie, zenuwoverdracht, en bloedstolling.
- Bronnen van calcium zijn onder andere zuivelproducten, sardientjes, volkorenbrood, groene bladgroenten, noten en zaden.
- Tekorten aan calcium kunnen leiden tot aandoeningen zoals osteoporose. Chronische tekorten kunnen ernstige complicaties veroorzaken zoals osteomalacie en rachitis.
- Toepassingen van calcium omvatten de behandeling van hypocalciëmie, hyperkaliëmie, nierfalen en dyspepsie.
- Calcium is veilig bij juiste inname, maar overschrijding van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid kan gastro-intestinale bijwerkingen veroorzaken. Bij overschrijding van de dagelijkse toelaatbare bovengrens kunnen nierstenen en hypercalciëmie optreden.
Wat is calcium?
Calcium is het meest voorkomende mineraal in het lichaam, waarvan 99% zich in botten en tanden bevindt als hydroxyapatiet.1-3 Het nutriënt speelt een cruciale rol in verschillende lichaamsfuncties. Het is nodig voor de opbouw en het onderhoud van sterke botten en tanden, spiercontractie, zenuwtransmissie en bloedstolling. Daarnaast speelt calcium een rol bij samentrekking en verwijding van bloedvaten, enzymreacties en hormoonafgifte.1-3
Calcium komt van nature veel voor in zuivelproducten zoals melk, kaas en yoghurt. Andere bronnen zijn sardientjes, volkorenbrood, groene bladgroente, noten, zaden en specifiek maanzaad. Ook worden bepaalde voedingsmiddelen verrijkt met calcium zoals plantaardige alternatieven voor melk en yoghurt.4
Een tekort aan calcium kan leiden tot aandoeningen zoals osteoporose, waarbij de botten broos en breekbaar worden, met jaarlijks wereldwijd bijna 9 miljoen fracturen als gevolg.5 Symptomen van een calciumtekort kunnen spierspasmen, gevoelloosheid en tintelingen in vingers tot gevolg hebben.6 Chronisch calciumtekort kan leiden tot ernstigere complicaties, waaronder osteomalacie bij volwassenen en rachitis bij kinderen.4
Bepaalde groepen lopen een groter risico op calciumtekort, waaronder vrouwen na de menopauze, personen die geen zuivelproducten consumeren en ouderen.4 Na ongeveer 30 jaar beginnen botten langzaam calcium te verliezen, dit botverlies versnelt op middelbare leeftijd. Hoewel botverlies vaker voorkomt bij vrouwen, kan het ook mannen treffen.4
Calcium wordt gebruikt bij de behandeling en preventie van verschillende aandoeningen. Het is effectief bij de behandeling van dyspepsie (indigestie), hyperkaliëmie, hypocalciëmie en nierfalen.7-10 Daarnaast tonen verschillende studies aan dat calcium mogelijk osteoporose kan voorkomen en de symptomen van premenstrueel syndroom (PMS) zou kunnen verminderen.11-15
Gebruik
Hypocalciëmie
Calcium, zowel oraal als intraveneus, is effectief in het behandelen en voorkomen van hypocalciëmie. Intraveneuze calciuminfusie wordt gebruikt voor acute hypocalciëmie, terwijl orale calcium suppletie het meest wordt gebruikt als behandeling van chronische hypocalciëmie. Deze methoden helpen de calciumspiegels in het bloed te stabiliseren.7
Hyperkaliëmie
Intraveneus calciumgluconaat wordt in acute situaties van hyperkaliëmie ingezet. Het zorgt ervoor dat de hartcellen minder gevoelig worden voor de hoge kaliumspiegels, waardoor het normale ritme van het hart behouden blijft en ernstige ritmestoornissen worden voorkomen.8
Nierfalen
Oraal calciumcarbonaat of calciumacetaat wordt gebruikt als fosfaatbinder bij nierfalen. Calciumcitraat wordt niet aanbevolen vanwege verhoogde aluminiumabsorptie, wat schadelijk kan zijn voor patiënten met nierfalen.9
Dyspepsie
Calciumcarbonaat wordt als antacidum ingezet in de behandeling van dyspepsie, ook bekend als indigestie of maagklachten. Het neutraliseert maagzuur, verlicht symptomen zoals brandend maagzuur en maagpijn, en bevordert een comfortabelere spijsvertering.10
Zwangerschap
Calcium speelt een belangrijke rol tijdens de zwangerschap, vooral in verband met aandoeningen zoals pre-eclampsie en de ontwikkeling van de botten van de foetus. Voldoende calciuminname helpt bij de botmineralisatie van de foetus en draagt bij aan een gezonde ontwikkeling. Ook kan calcium helpen bij het verminderen van het risico op pre-eclampsie, een ernstige zwangerschapscomplicatie die wordt gekenmerkt door hoge bloeddruk.11
Mogelijk effectief
Een adequate calciuminname, zowel via voeding als supplementen, wordt aanbevolen voor de preventie en behandeling van osteoporose.12,13 Ook wordt er nadruk gelegd op de combinatie van calcium met vitamine D om het verlies van de botmineraaldichtheid te voorkomen bij langdurig corticosteroïden gebruik.14,15 Verdere studies zijn echter nodig om het wetenschappelijke bewijs te bevestigen.
Verder lijkt de inname van voldoende calcium PMS-symptomen te voorkomen. Dagelijks calcium suggereert depressieve stemmingen, vochtretentie en pijn te verminderen, vooral bij onvoldoende dagelijkse calciuminname. De meerderheid van de studies toonde aan dat niet alleen de serumcalciumspiegels lager zijn bij PMS-patiënten, maar dat calciumsuppletie ook de incidentie van PMS en de daaraan gerelateerde symptomen aanzienlijk kan verbeteren.16 Meer studies zijn nodig, gezien de inconsistentie in de bevindingen.
Werking
Botten en tanden
Calcium is belangrijk voor de ontwikkeling en het onderhoud van sterke tanden en gezonde botten. De botaanmaak vindt niet alleen tijdens de groei plaats, ook in je volwassen leven blijven je botten zich continu vernieuwen. Oude botcellen worden afgebroken en nieuwe worden aangemaakt, hierbij speelt calcium een cruciale rol.
Samen met fosfor vormt calcium een mineraal dat hydroxyapatiet wordt genoemd. Dit mineraal geeft je botten en tanden hun hardheid en stevigheid. Hierdoor biedt het bescherming tegen botontkalking. Dit is met name van belang op latere leeftijd, aangezien de botdichtheid van nature afneemt naarmate je ouder wordt. Ook helpt calcium bij de ontwikkeling van tandglazuur, wat je tanden beschermt tegen gaatjes en tandbederf.
Spier- en zenuwfunctie
Bij de signalering tussen zenuwen en spieren speelt calcium een essentiële rol. Dit proces, bekend als neuromusculaire signalering, is essentieel voor het functioneren van het zenuwstelsel en de spieren. Het zorgt ervoor dat spieren kunnen samentrekken, wat bijvoorbeeld cruciaal is voor hartslag, ademhaling en beweging. Ook speelt calcium een rol in de transmissie van zenuwimpulsen, die signalen door het hele lichaam verzenden.
Bloedstolling
Calcium speelt een belangrijke rol bij de bloedstolling, ook wel coagulatie genoemd. Bij een verwonding helpt calcium bij de vorming van bloedstolsels, die essentieel zijn om bloedingen te stoppen en het genezingsproces te beginnen.
Enzymactiviteit
Veel enzymen in het lichaam hebben calcium nodig om goed te functioneren. Deze enzymen spelen een rol in diverse biochemische processen, zoals de spijsvertering, waar ze helpen bij het afbreken van voedsel zodat voedingsstoffen kunnen worden opgenomen. Calcium is ook betrokken bij de energieproductie, waar het helpt bij de omzetting van voedingsstoffen in bruikbare energie, en bij celgroei en -herstel, wat essentieel is voor het onderhoud en de vernieuwing van weefsels.
Hormoonregulatie
De afgifte en werking van verschillende hormonen zijn afhankelijk van calcium. Een voorbeeld hiervan is insuline, een hormoon dat de bloedsuikerspiegel reguleert. Calcium speelt ook een rol bij de functie van schildklierhormonen, die tal van lichaamsprocessen reguleren, waaronder stofwisseling, groei en ontwikkeling. Een goede calciumbalans is dus essentieel voor een evenwichtige hormoonhuishouding en algemene gezondheid.
Veiligheid
Sommige personen die calciumsupplementen nemen, kunnen gastro-intestinale bijwerkingen ervaren, waaronder gasvorming, een opgeblazen gevoel, constipatie of een combinatie van deze symptomen. Door het supplement bij maaltijden in te nemen kunnen symptomen worden voorkomen.
Volwassenen
Calcium is veilig wanneer het oraal of intraveneus en op de juiste manier wordt gebruikt. Het is belangrijk om de dagelijkse toelaatbare bovengrens van 2500 mg calcium per dag niet te overschrijden om bijwerkingen te voorkomen.17 Doses boven deze niveaus kunnen het risico op nierstenen, hypercalciurie, hypercalciëmie en melk-alkalisyndroom (Burnett-syndroom) verhogen.
Kinderen
Voor kinderen is er in Nederland en de EU geen dagelijkse toelaatbare bovengrens gesteld.
Zwangerschap en borstvoeding
Wanneer calcium oraal en op de juiste manier wordt gebruikt is het veilig tijdens de zwangerschap en borstvoeding. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beveelt aan om tijdens de zwangerschap dagelijks 1,5-2 gram calcium in te nemen voor mensen met een lage calciuminname om pre-eclampsie te voorkomen. De toelaatbare bovengrenzen blijven hetzelfde als voor niet-zwangere volwassenen.
Interacties
Medicijnen
Calcium interacteert met verschillende medicijnen, zoals elvitegravir, dolutegravir en ceftriaxon. Het kan de opname of effectiviteit van deze medicijnen beïnvloeden. Daarom wordt geadviseerd om de toedieningsmomenten met een minimale tussenperiode van 2 uur te plannen. Raadpleeg altijd een arts wanneer je supplementen met medicijnen wil combineren.
Voeding
Bepaalde voedingsstoffen kunnen de opname en het gebruik van calcium in het lichaam bevorderen of verminderen. Zo is vitamine D cruciaal voor effectieve calcium absorptie en bevordert vitamine K de juiste verdeling van calcium in het lichaam. 3 Calcium concurreert daarnaast met andere mineralen in het maag-darmkanaal waardoor het de opname kan beïnvloeden. Non-heemijzer, zink en magnesium zijn enkele voorbeelden hiervan. Verder kunnen bepaalde verbindingen in planten, zoals oxaalzuur en fytinezuur, evenals cafeïne en fosfor, de opname van calcium in enige mate verminderen.4 Tot slot kunnen zouten de uitscheiding van calcium via de urine verhogen.
Dosering
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) voor calcium varieert op basis van leeftijd en geslacht. In sommige gevallen kan de ADH van calcium niet bepaald worden bij bepaalde leeftijdscategorieën vanwege beperkte gegevens, in dat geval wordt de adequate inname (AI) gebruikt, dit is een grove schatting.
In Nederland zijn er voor specifieke groepen, zoals zwangere- en lacterende vrouwen of kinderen, aanbevelingen van de Gezondheidsraad. Hieronder zie je de aanbevelingen voor calcium.
Leeftijd | ADH/AI (mg per dag) |
---|---|
Kinderen | |
6-11 maanden | 450 |
1-3 jaar | 500 |
4-8 jaar | 700 |
9-17 jaar | 1200 |
Mannen | |
18-24 jaar | 1.000 |
25-69 jaar | 950 |
70 jaar en ouder | 1.200 |
Vrouwen | |
9-17 jaar | 1.100 |
18-50 jaar | 950 |
51-69 jaar | 1.100 |
70 jaar en ouder | 1.200 |
Zwangere vrouwen | 1.000 |
Vrouwen die borstvoeding geven | 1.000 |
Voor het schrijven van deze pagina is gebruik gemaakt van de professionele monografie van Natural Medicines.
Aanvullende referenties
- Gracia-Marco, L. (2020). Calcium, vitamin D, and health. Nutrients, 12(2), 416.
- Weaver, C. M., & Peacock, M. (2019). Advances in Nutrition, 10(3), 546–548.
- Lanham-New, S. A. (2008). Importance of calcium, vitamin D and vitamin K for osteoporosis prevention and treatment. Proceedings of the Nutrition Society, 67(2), 163–176.
- Office of Dietary Supplements – calcium. (n.d.).
- Cormick, G., Betran, A., Romero, I., Cormick, M., Belizán, J., Bardach, A., & Ciapponi, A. (2021). Effect of calcium fortified Foods on Health Outcomes: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients, 13(2), 316.
- Bove-Fenderson, E., & Mannstadt, M. (2018). Hypocalcemic disorders. BaillièRe’s Best Practice and Research in Clinical Endocrinology and Metabolism/Baillière’s Best Practice & Research. Clinical Endocrinology & Metabolism, 32(5), 639–656.
- Pepe, J., Colangelo, L., Biamonte, F., Sonato, C., Danese, V. C., Cecchetti, V., Occhiuto, M., Piazzolla, V., De Martino, V., Ferrone, F., Minisola, S., & Cipriani, C. (2020). Diagnosis and management of hypocalcemia. Endocrine, 69(3), 485–495.
- Ahee, P. (2000). The management of hyperkalaemia in the emergency department. Emergency Medicine Journal, 17(3), 188–191.
- Qunibi, W. Y., Hootkins, R. E., McDowell, L. L., Meyer, M. S., Simon, M., Garza, R. O., Pelham, R. W., Cleveland, M. V. B., Muenz, L. R., He, D. Y., & Nolan, C. R. (2004). Treatment of hyperphosphatemia in hemodialysis patients: The Calcium Acetate Renagel Evaluation (CARE Study). Kidney International, 65(5), 1914–1926.
- Maton, P. N., & Burton, M. E. (1999). Antacids revisited. Drugs, 57(6), 855–870.
- Korhonen, P., Tihtonen, K., Isojärvi, J., Ojala, R., Ashorn, U., Ashorn, P., & Tammela, O. (2022). Calcium supplementation during pregnancy and long‐term offspring outcome: a systematic literature review and meta‐ Annals of the New York Academy of Sciences, 1510(1), 36–51.
- Liu, Y., Le, S., Liu, Y., Jiang, H., Ruan, B., Huang, Y., Ao, X., Shi, X., Fu, X., & Wang, S. (2022). The effect of calcium supplementation in people under 35 years old: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. eLife, 11.
- Böhmer, H., Müller, H., & Resch, K. (2000). Calcium Supplementation with Calcium-Rich Mineral Waters: A Systematic Review and Meta-analysis of its Bioavailability. Osteoporosis International, 11(11), 938–943.
- Tang, B. M., Eslick, G. D., Nowson, C., Smith, C., & Bensoussan, A. (2007). Use of calcium or calcium in combination with vitamin D supplementation to prevent fractures and bone loss in people aged 50 years and older: a meta-analysis. Lancet, 370(9588), 657–666.
- Weaver, C. M., Alexander, D. D., Boushey, C. J., Dawson-Hughes, B., Lappe, J. M., LeBoff, M. S., Liu, S., Looker, A. C., Wallace, T. C., & Wang, D. D. (2015). Calcium plus vitamin D supplementation and risk of fractures: an updated meta-analysis from the National Osteoporosis Foundation. Osteoporosis International, 27(1), 367–376.
- Taghiabadi, M., Arab, A., Rafie, N., & Askari, G. (2020). Beneficial role of calcium in premenstrual syndrome: A systematic review of current literature. International Journal of Preventive Medicine/International Journal of Preventive Medicine., 11(1), 156.
- European Food Safety Authority. (2012, July 27). Tolerable Upper Intake Level of calcium.