Orthomoleculair kennisinstituut
Menu

Vitamine K

In het kort
  • Bij vitamine K maken we een onderscheid tussen vitamine K1 (phylloquinon) en K2 (menaquinon).
  • Westerse voeding bevat hoofdzakelijke vitamine K1 uit plantaardige bronnen zoals groene bladgroenten en plantaardige oliën.
  • Vitamine K2 wordt gemaakt door bacteriën en komt in beperkte mate voor in vlees, zuivel en eieren.
  • Vitamine K staat algemeen bekend als essentieel voor de bloedstolling, maar heeft daarnaast ook andere functies.
  • Vitamine K kan worden ingezet bij o.a.: atherosclerose (aderverkalking), osteoporose, ziekte van Crohn en diabetes (suikerziekte)
In het kort

Wat is Vitamine K?

Vitamine K omvat een groep verwante, vetoplosbare verbindingen die naftochinonen worden genoemd.1 De naam vitamine K komt van het Duitse woord Koagulationsvitamin.2 Vitamine K1, ook bekend als phylloquinon, wordt aangetroffen in planten zoals groene bladgroenten en plantaardige oliën.3 Vitamine K2 is een groep van menaquinonen (MK) en wordt gemaakt door bacteriën in de menselijke darm of geconsumeerd in voedingsmiddelen zoals kaas.3

Westerse voeding bevat hoofdzakelijke vitamine K1 (fytomenadion, phylloquinon, fytonadion), dat voorkomt in planten (met name groene thee, algen en groene groenten zoals spinazie, sla, peterselie en koolsoorten).4 Vitamine K2 komt in beperkte mate voor in vlees, zuivel en eieren.5,6,7 De vitamine K2 die door de dikke darmflora zelf wordt geproduceerd heeft een beperkte opname.7 Er zijn verschillende vormen van menaquinon, MK-4 tot MK-14, waarbij het getal het aantal isoprenyl-zijketens aangeeft. MK-4 is aanwezig in vlees en wordt ook in beperkte mate in het lichaam gevormd uit vitamine K1; MK-5 t/m MK-9 worden in kleine hoeveelheden in gefermenteerde producten aangetroffen zoals kaas en yoghurt. Natto is een Japans voedingsmiddel en een uitzonderlijk rijke bron van vitamine K in de vorm van MK-7. Vitamine K3 (menadion) is een synthetische (pro)vitamine K. Zowel door vitamine K1 als K2 worden de stollingsfactoren in de lever geactiveerd. Vitamine K2 wordt getransporteerd zowel met LDL als met triacylglycerol rijke delen van lipoproteïnen van het plasma om de lever te bereiken.8

Wat is Vitamine K?

Interesse in een orthomoleculaire opleiding?

Start nu gratis of met € 1.000,- korting met het STAP-budget! Schrijf je in en ontvang direct je STAP-aanmeldingsbewijs.

Bekijk alle STAP-opleidingen

Gebruik

Vitamine K staat algemeen bekend als essentieel voor de bloedstolling. De synthese van verschillende bloedstollingsfactoren is afhankelijk van vitamine K en een vitamine K-tekort kan derhalve leiden tot bloedingen. De laatste jaren is de belangstelling voor deze vetoplosbare vitamine sterk toegenomen door de ontdekking van andere voor de gezondheid belangrijke eigenschappen zoals voor botten, hart en bloedvaten. Een belangrijke functie van vitamine K is het activeren van (vitamine K-afhankelijke) enzymen (GLA-eiwitten), die de calciumhuishouding reguleren (samen met vitamine D) en verkalking van zachte weefsels en ontkalking van de botten tegengaan. Er is toenemend wetenschappelijk bewijs dat vitamine K aderverkalking, botontkalking, insulineresistentie en gewrichtsontsteking tegengaat en bijdraagt aan de bescherming tegen (cognitieve) veroudering.

Gebruik

Indicaties

Vitamine K is een co-enzym voor de hepatische aanmaak van bloedstollingsfactoren II (protrombine), VII (proconvertine), IX (kerst-factor of plasma thromboplastine component) en X (Stuart-Prower factor) en proteïnen C en S in de lever.2,4,9 Vitamine K is ook betrokken bij carboxylering van gamma-carboxyglutamaat (GLA) eiwitten die binden aan stollingsfactoren aan bloedplaatjes te vergemakkelijken.2,8 Naast zijn klassieke rol in de bloedstolling is vitamine K betrokken bij andere fysiologische processen. In de botten (en tanden) zijn dat osteocalcine (bone GLA protein of BGP), proteïne S en MPG (matrix GLA protein); in de nieren KGP (kidney GLA protein); in de vaatwand en andere zachte weefsels. Het GLA-eiwit Gas6 (growth arrest specific gene 6 protein) wordt onder meer geproduceerd door endotheelcellen en reguleert celdeling, celdifferentiatie en celmigratie en beschermt cellen tegen apoptose (geprogrammeerde celdood). Gas6 heeft een activiteit op de herstelprocessen in de ooglens, bloedvaten, zenuwcellen, nieren, lever en de bloedplaatjes. Al deze GLA eiwitten zijn afhankelijk van vitamine K.

De functie van vitamine K is het activeren van GLA proteïne, de remmer van kalkafzetting in zachte weefsel zoals kraakbeen en bloedvaten. Er is toenemend wetenschappelijk bewijs dat vitamine K botontkalking en aderverkalking tegengaat en tevens bijdraagt aan de bescherming tegen kanker en (cognitieve) veroudering.10,11,12 Met suppleties van vitamine K kan osteoporose worden voorkomen. Er zijn toenemende bewijzen dat een lage vitamine K inname of serumniveaus worden geassocieerd met een verminderde botmineraaldichtheid en fracturen bij mensen met osteoporose.9,13,14,15,16,17,18,19,20 Osteopenie bij oudere mannen lijkt te correleren met circulerende niveaus van vitamine K en D.18,21,22 Of mensen met het nemen van vitamine K-antagonisten of met bloedverdunners een verhoogd risico op fracturen hebben, is controversieel.23,24,25,26 Vitamine K is een cofactor voor carboxylering van bot-eiwitten, waaronder osteocalcine.4,9,20,27,28,29,30,31 Ondergecarboxyleerde osteocalcine heeft een lagere affiniteit voor hydroxyapatiet en dus lagere calcium binding.31,32 Serumniveaus van ondergecarboxyleerde osteocalcine worden soms gebruikt als een marker van vitamine K-status in het bot.4,9,29,31 Hogere ucOC niveaus zijn gekoppeld aan verminderde botdichtheid en een verhoogd risico op heupfracturen bij oudere vrouwen.2,29,33,34 Lage serum- en botniveaus van vitamine K, en hoge ucOC niveaus worden gezien bij patiënten met de ziekte van Crohn en worden gecorreleerd met een verhoogde botresorptie en verminderde botmineraaldichtheid van de lumbale wervelkolom.30,31,32,35,36

Vitamine K kan ook botresorptie remmen door het verminderen van prostaglandine E2 synthese in osteoclasten, en door de effecten op de calciumbalans, en interleukine 6 productie in bot.9,31

Bloedstolling

Vitamine K is essentieel voor de productie van diverse stollingsfactoren (GLA-eiwitten) in de lever. Voor de productie van de stollingsfactoren zoals factor II (protrombine), factor VII (proconvertine), factor IX (tromboplastine component), factor X (Stuart factor) en proteïne C, S en Z speelt vitamine K een essentiële rol.2,4,9 Vitamine K is ook betrokken bij de carboxylering van GLA-eiwitten die de binding van stollingsfactoren aan bloedplaatjes vergemakkelijken.2 Een (ernstig) vitamine K-tekort leidt tot een verlengde stollingstijd en verhoogt de kans op excessieve bloedingen, bloedarmoede, slecht genezende wonden, (occult) bloedverlies en bloeduitstortingen.

Botmineralisatie en aanmaak

Osteocalcine is een klein, calciumbindend eiwit dat hoofdzakelijk door osteoblasten wordt geproduceerd en een biochemische marker is voor de botmineralisatie. Het stimuleert de botmineralisatie. Het is het belangrijkste eiwit (na collageen) dat bij de botaanmaak in de botmatrix wordt ingebouwd. Vitamine D stimuleert de synthese van osteocalcine en verhoogt de beschikbaarheid van calcium; vitamine K (met name K2) zorgt voor γ-carboxylering van osteocalcine.4,9,28,29,30,31,39 Alleen door vitamine K gecarboxyleerd osteocalcine is werkzaam en kan zich binden aan hydroxyapatiet en zorgen voor calciumafzetting in botweefsel.37,38 Vitamine K2 verbetert de botkwaliteit niet alleen door het activeren van osteocalcine. In-vitro en in-vivo studies hebben uitgewezen dat vitamine K2 de vorming en activiteit van osteoblasten verhoogt.40 Dit geschiedt via stimulering van de SXR (steroid and xenobiotic receptor) expressie, remming van NF-κB en stimulering van osteoblast specifieke genen.

Remming van osteoclastogenese vermindert de vorming van botafbraakcellen. Er ontstaat tevens een remming van diverse ontstekingsbevorderende stoffen zoals COX-2, prostaglines type 2.

Vermindering van aderverkalking

Vitamine K kan ook een rol spelen in de preventie van slagaderverkalking (artheriosclerose).2,41 Atherosclerose heeft een relatie met lage serumwaardes van vitamine K.41 Gecarboxyleerd Matrix GLA Proteïne (cMGP) speelt een centrale rol in de preventie van arteriële verkalking door het beïnvloeden van BMP-2 (bone morphogenic protein type 2) en het blokkeren van calciumafzetting in de vasculaire matrix. Dit eiwit wordt gevonden in bloedvatwanden, waar het de vasculaire calcificatie remt.6,8,41,42 De activering van Matrix GLA Proteïne is afhankelijk van vitamine K en de aanmaak ervan wordt gestimuleerd door extracellulair calcium. Een goede marker van beginnende aderverkalking zou kunnen zijn van een hoog serumspiegel van inactief ondergecarboxyleerd MGP en een hoog ratio tussen ucMGP/cMGP.8

Bij progressie van aderverkalking zal de ucMGPspiegel dalen door binding van ucMGP aan calcium in de vaatwand of door verlies van gladde spiercellen. “De Rotterdam study”, gepubliceerd in 2004, toont aan dat mensen die voeding rijk aan natuurlijk vitamine K2 consumeerden in de tien jaar durende observatieperiode significant minder calcium in hun bloedvaten hadden. Naast het activeren van MGP helpt vitamine K2 de bloedvaten gezond te houden door verlaging van de cholesterolspiegel en remming van plaquevorming (via Gas6).

Uit onderzoek blijkt dat hogere inname van vitamine K2, vooral de MK-4, geassocieerd wordt met een verminderd risico van coronaire verkalking en sterfte aan coronaire hartziekte.6,8

Van vitamine K2 wordt ook gedacht dat het de mitochondriale functie in de hartspier herstelt, de productie van adenosinetrifosfaat (ATP) verhoogt en de spierfunctie verbetert.43 Dit kan het hartminuutvolume verbeteren tijdens inspanning en bij mensen met hartfalen.

Bloedglucosegehalten regulering

Vitamine K is gunstig voor de insulinegevoeligheid en de afgifte van insuline mede door het activeren van osteocalcine. Het is nog niet helemaal duidelijk hoe dit werkingsmechanisme precies gaat. Gecarboxyleerd osteocalcine verbetert mogelijk de insulinegevoeligheid en bètacelfunctie door verbetering van de expressie van adiponectine. Het kan ook zijn dat vitamine K direct invloed uitoefent op de insulinegevoeligheid en glycemische status door een ontstekingsremmend effect. Bovendien zijn de eiwitten protrombine en proteïne S aanwezig in de organen lever en pancreas (belangrijk voor de insuline). Deze eiwitten zijn afhankelijk van vitamine K.

Remming van gewrichtsontsteking

Vitamine K is een belangrijke regulator van de bot- en kraakbeenmineralisatie; bij jongeren reguleert vitamine K bijvoorbeeld de verkalking van groeischijven (schijven van kraakbeen bij de uiteinden van de botten die zorgen voor extra lengtegroei). Er zijn aanwijzingen dat vitamine K-insufficiëntie osteoartritis bevordert door ondercarboxylering van MGP en Gas6 en verhoging van de ontstekingsactiviteit (vitamine K remt de expressie van verschillende pro-inflammatoire cytokines). In-vitro en dieronderzoek leveren aanwijzingen voor een gunstig effect van vitamine K2 (MK-4) bij reumatoïde artritis met remming van synoviale hyperproliferatie en dosisafhankelijke remming van reumaprogressie.44

Tumorsuppressie activiteit

Sinds 1947 wordt onderzoek gedaan naar de antikanker werking van vitamine K. Vitamine K (K1, K2) remt in-vitro de deling en induceert apoptose in verschillende tumorcellijnen (waaronder lever, long, maag, prostaat, borst, leukemie, multiple myeloom, neuroblastoom, osteosarcoom, blaas), onder meer door te fungeren als transcriptiefactor van proto-oncogenen zoals c-myc, c-fos, en c-jun. Ook suggereert in-vitro onderzoek met hepatocellulaire carcinoomcellen dat vitamine K2 een tumorsuppressief effect heeft door activering van SXR (steroid and xenobiotic receptors) en het celcyclus regulatie-eiwit p21.

Hersenfunctie

Vitamine K (K1, MK-4) is in een hoge concentratie aanwezig in hersenweefsel en is waarschijnlijk belangrijk voor de hersenfunctie. Vitamine K remt kalkafzetting in zachte weefsels. Vitamine K speelt een rol bij de synthese van een membraanlipiden zoals cerebrosides, sfingomyeline, gangliosides, sulfatides en ceramides. Bij proefdieren leidde een vitamine K-tekort tot gedragsveranderingen en daling van met name myeline sulfatides.47,48 Een afwijkende sfingolipidenstofwisseling speelt vermoedelijk een rol bij de pathogenese van leeftijdsgerelateerde ziekten, waaronder neurodegeneratieve ziekten, hart- en vaatziekten en diabetes. Bij neurodegeneratieve ziekten speelt een afwijkende sfingolipidenstofwisseling een rol. Mogelijk speelt een tekort aan vitamine K een rol bij het ontstaan en de progressie van de ziekte van Alzheimer.49,50 In een observatiestudie hadden mensen met beginnende dementie een significant lagere inname van vitamine K dan gezonde leeftijdsgenoten.

Indicaties

Veiligheid

Vitamine K1 en vitamine K2 wordt als veilig beschouwd volgens diverse onderzoeken.4,32,45,46 Vitamine K1 tot 10 mg per dag en vitamine K2 tot 45 mg per dag zijn veilig gebruikt in klinische onderzoeken die tot 2 jaar duren. Er is geen aanvaardbare bovengrens voor vitamine K bij volwassenen vastgesteld.4,45,51,52,53,54

Contra-indicaties

Een supplement dat voorziet in een dosis van meer dan 100 mcg vitamine K per dag mag door mensen die bloedverdunners (vitamine K-antagonisten) gebruiken uitsluitend onder medische supervisie worden gebruikt. Vitamine K is gecontra-indiceerd bij een overgevoeligheid of allergie voor deze vitamine (zeldzaam).

Veiligheid

Interacties

Medicijnen

Verschillende medicijnen verlagen de vitamine K-status: antibiotica verlagen de endogene vitamine K2-synthese door hun negatieve invloed op de intestinale flora; galzuurbinders (cholestyramine, cholestipol) remmen de opname van vetoplosbare nutriënten waaronder vitamine K; corticosteroïden verhogen de uitscheiding van vitamine K met de urine; anticonvulsiva (waaronder fenytoïne, fenobarbital) verhogen de afbraak van vitamine K in de lever; salicylaten (aspirine) verlagen de vitamine K-status.55,56,57

Verder kan vitamine K de therapeutische effecten van warfarine tegenwerken en omkeren.

Vitamine K antagoniseert namelijk het effect van warfarine.58,59,60,62,63,64 Overmatige inname van vitamine K, hetzij door supplementen, hetzij door veranderingen in de voeding, kan het antistollingseffect van warfarine verminderen.58

Suppletie

Suppletie met vitamine K vermindert de werkzaamheid van vitamine K-antagonisten. Bij gebruik van deze medicatie is medische supervisie nodig bij doseringen van vitamine K boven 100 mcg per dag.

Vitamine A en vitamine E (met name in hoge doseringen) kunnen de vitamine K-status verlagen. Dieronderzoek heeft aangetoond dat hoge doses vitamine A (retinoïden) de effecten van vitamine K tegenwerken. Deze interactie is echter niet gemeld bij mensen.4,66,67

Co-enzym Q10 lijkt chemisch gezien op vitamine K2 en heeft vitamine K2 achtige effecten, inclusief als antagonist bij bloedverdunners.64,65 Gebruik van beide middelen bij bloedverdunners verhogen het risico op bloedverdikking.

Theoretisch zou tiratricol de protrombinemische effecten van vitamine K kunnen tegenwerken. Tiratricol is verwant aan schildklierhormonen zoals levothyroxine. Levothyroxine antagoneert de protrombinemische effecten van vitamine K door het katabolisme van vitamine K-afhankelijke stollingsfactoren te verhogen.58 Het is niet bekend of tiratricol deze effecten heeft.

Ziekten

Patiënten met galaandoeningen kunnen een verminderd vermogen hebben om vitamine K te absorberen. Mensen met verminderde galsecretie kunnen gelijktijdige toediening van aanvullende galzouten nodig hebben om een ​​adequate vitamine K-absorptie te garanderen.58

Er bestaat bezorgdheid dat een overmatige inname van vitamine K de verkalking van de weke delen zou kunnen verhogen bij patiënten die hemodialyse ondergaan. Uit een observationeel onderzoek bleek dat patiënten die hemodialyse ondergingen met radioactieve ectopische calcificaties hogere vitamine K1-bloedspiegels hadden in vergelijking met patiënten die hemodialyse zonder calcificaties kregen.68

Er bestaat bezorgdheid dat hoge doses vitamine K de stollingsstoornissen kunnen verergeren bij patiënten met een ernstige leverziekte. Bij ernstige leverziekte is er gewoonlijk een gebrek aan vitamine K-geactiveerde stollingsfactoren geproduceerd door hepatocyten. Daarom kan hypoprotrombinemie secundair aan een leverziekte niet reageren op behandeling met vitamine K.58

Interacties

Dosering

De huidige ADH van 75 µg vitamine K per dag is gebaseerd op de hoeveelheid die nodig is voor de bloedstolling. De andere functies van vitamine K worden hier buiten beschouwing gelaten. Onderzoek toont aan dat de werkelijke vitamine K-behoefte een stuk hoger ligt en dat de meerderheid van de Nederlandse bevolking een niet-optimale vitamine K-inname heeft. Voor de hemostase is de huidige inname van vitamine K wel voldoende.

De Nederlandse AHD voor vitamine K bedraagt 75 mcg per dag (1-1, 5 mcg/kg/dag) voor volwassenen (35 mcg/dag voor kinderen, 75 mcg/dag voor adolescenten); in de Verenigde Staten geldt een AI (Adequate Intake) voor volwassen mannen en vrouwen van respectievelijk 120 en 90 mcg per dag. Baby’s krijgen kort na de geboorte extra vitamine K (1.000 mcg) toegediend en ouders wordt aangeraden om hun kind, als het borstvoeding krijgt, vanaf de eerste week tot 3 maanden dagelijks 150 mcg vitamine K te geven om bloedingen door vitamine K-deficiëntie te voorkomen.69,70

Uitgaande van de ADH krijgen de meeste volwassenen in Nederland voldoende vitamine K binnen; de gemiddelde inname is circa 100 mcg/dag, waarvan 10% vitamine K2; mensen die veel groene groenten eten kunnen 250 mcg per dag halen. Een adequate vitamine K-inname, die in maximale carboxylering van (extra-hepatische) vitamine K-afhankelijke eiwitten voorziet, bedraagt echter naar schatting 400-1000 mcg vitamine K (K1/K2) per dag voor gezonde volwassenen. Dit impliceert dat het merendeel van de Nederlandse volwassenen een te lage vitamine K-inname heeft.

De inname van vitamine K is gunstiger in landen zoals China en Japan (circa 240 mcg/dag), waar vitamine K2 (MK-7) een veel grotere bijdrage levert aan de totale vitamine K-inname. Dit komt door de hogere consumptie van gefermenteerde producten die rijk zijn aan vitamine K2, zoals natto.72 Vitamine K2 wordt, vergeleken met K1, beter opgenomen, leidt tot een hogere en stabielere vitamine K-plasmaspiegel, heeft een beduidend langere halfwaardetijd (3 dagen versus 2 uur) en wordt beter in extra-hepatische weefsels opgenomen. Met betrekking tot het verlagen van ucOC bijvoorbeeld komt een dosis van 45 mcg MK-7 overeen met circa 120 mcg vitamine K1.

Bij vitamine K-suppletie worden doseringen gebruikt die variëren van 45 mcg (vitamine K2) tot 10.000 mcg (vitamine K1) per dag. De Britse Expert Group on Vitamins and Minerals (EVM) stelt een algemene therapeutische dosis voor van 1.000 mcg vitamine K1 per dag (of 20 mcg/kg/dag).

Bij osteoporose wordt aangeraden om 45 tot 100 mcg te gebruiken.46,51,52,71

Dosering
Referenties
  1. Abdel-Rahman, M. S., Alkady, E. A., & Ahmed, S. (2015). Menaquinone-7 as a novel pharmacological therapy in the treatment of rheumatoid arthritis: A clinical study. European journal of pharmacology, 761, 273-278.
  2. Vermeer, C., & Schurgers, L. J. (2000). A comprehensive review of vitamin K and vitamin K antagonists. Hematology/oncology clinics of North America, 14(2), 339-353.
  3. Shearer MJ, Bach A, Kohlmeier M. Chemistry, nutritional sources, tissue distribution and metabolism of vitamin K with special reference to bone health. J Nutr 1996;126:1181S-6S
  4. Food and Nutrition Board, Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc. Washington, DC: National Academy Press, 2002.
  5. Shearer, M. J., Bach, A., & Kohlmeier, M. (1996). Chemistry, nutritional sources, tissue distribution and metabolism of vitamin K with special reference to bone health. The Journal of nutrition, 126(suppl_4), 1181S-1186S.
  6. Geleijnse, J. M., Vermeer, C., Grobbee, D. E., Schurgers, L. J., Knapen, M. H., Van Der Meer, I. M., … & Witteman, J. C. (2004Dietary intake of menaquinone is associated with a reduced risk of coronary heart disease: the Rotterdam Study. The Journal of nutrition, 134(11), 3100-3105.
  7. Schurgers, L. J., Dissel, P. E. P., Spronk, H. M. H., Soute, B. A. M., Dhore, C. R., Cleutjens, J. P. M., & Vermeer, C. (2001). Role of vitamin K and vitamin K-dependent proteins in vascular calcification. Zeitschrift für Kardiologie, 90(3), 57-63.
  8. Beulens, J. W., Bots, M. L., Atsma, F., Bartelink, M. L. E., Prokop, M., Geleijnse, J. M., … & Van Der Schouw, Y. T. (2009). High dietary menaquinone intake is associated with reduced coronary calcification. Atherosclerosis, 203(2), 489-493.
  9. Weber, P. (1997). Management of osteoporosis: is there a role for vitamin K?. International journal for vitamin and nutrition research. Internationale Zeitschrift fur Vitamin-und Ernahrungsforschung. Journal international de vitaminologie et de nutrition, 67(5), 350-356.
  10. Koos, R., Krueger, T., Westenfeld, R., Kühl, H. P., Brandenburg, V., Mahnken, A. H., … & Schurgers, L. J. (2009). Relation of circulating Matrix Gla-Protein and anticoagulation status in patients with aortic valve calcification. Thrombosis and haemostasis, 101(04), 706-713.
  11. Koos, R., Mahnken, A. H., Mühlenbruch, G., Brandenburg, V., Pflueger, B., Wildberger, J. E., & Kühl, H. P. (2005). Relation of oral anticoagulation to cardiac valvular and coronary calcium assessed by multislice spiral computed tomography. The American journal of cardiology, 96(6), 747-749.
  12. Schurgers, L. J., Spronk, H. M., Soute, B. A., Schiffers, P. M., DeMey, J. G., & Vermeer, C. (2007). Regression of warfarin-induced medial elastocalcinosis by high intake of vitamin K in rats. Blood, 109(7), 2823-2831.
  13. Kidd, P. M. (2010). Vitamins D and K as pleiotropic nutrients: clinical importance to the skeletal and cardiovascular systems and preliminary evidence for synergy. Altern Med Rev, 15(3), 199-222.
  14. Tabb, M. M., Sun, A., Zhou, C., Grün, F., Errandi, J., Romero, K., … & Blumberg, B. (2003). Vitamin K2 regulation of bone homeostasis is mediated by the steroid and xenobiotic receptor SXR. Journal of Biological Chemistry, 278(45), 43919-43927.
  15. Binkley, N. C., Krueger, D. C., Kawahara, T. N., Engelke, J. A., Chappell, R. J., & Suttie, J. W. (2002). A high phylloquinone intake is required to achieve maximal osteocalcin γ-carboxylation. The American journal of clinical nutrition, 76(5), 1055-1060.
  16. Bitensky, L. U. C. I. L. L. E., Hart, J. P., Catterall, A., Hodges, S. J., Pilkington, M. J., & Chayen, J. (1988). Circulating vitamin K levels in patients with fractures. The Journal of bone and joint surgery. British volume, 70(4), 663-664.
  17. Hart, J. P., Shearer, M. J., Klenerman, L., Catterall, A., Reeve, J., Sambrook, P. N., … & Chayen, J. (1985). Electrochemical detection of depressed circulating levels of vitamin K1 in osteoporosis. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 60(6), 1268-1269.
  18. Hodges, S. J., Akesson, K., Vergnaud, P., Obrant, K., & Delmas, P. D. (1993). Circulating levels of vitamins K1 and K2 decreased in elderly women with hip fracture. Journal of bone and mineral research, 8(10), 1241-1245.
  19. Feskanich, D., Weber, P., Willett, W. C., Rockett, H., Booth, S. L., & Colditz, G. A. (1999). Vitamin K intake and hip fractures in women: a prospective study. The American journal of clinical nutrition, 69(1), 74-79.
  20. Booth, S. L., Tucker, K. L., Chen, H., Hannan, M. T., Gagnon, D. R., Cupples, L. A., … & Kiel, D. P. (2000). Dietary vitamin K intakes are associated with hip fracture but not with bone mineral density in elderly men and women. The American journal of clinical nutrition, 71(5), 1201-1208.
  21. Fewtrell, M. S., Benden, C., Williams, J. E., Chomtho, S., Ginty, F., Nigdikar, S. V., & Jaffe, A. (2008). Undercarboxylated osteocalcin and bone mass in 8–12 year old children with cystic fibrosis. Journal of Cystic Fibrosis, 7(4), 307-312.
  22. Tamatani, M., Morimoto, S., Nakajima, M., Fukuo, K., Onishi, T., Kitano, S., … & Ogihara, T. (1998). Decreased circulating levels of vitamin K and 25-hydroxyvitamin D in osteopenic elderly men. Metabolism, 47(2), 195-199.
  23. Matsunaga, S., Ito, H., & Sakou, T. (1999). The effect of vitamin K and D supplementation on ovariectomy-induced bone loss. Calcified tissue international, 65(4), 285-289.
  24. Caraballo, P. J., Heit, J. A., Atkinson, E. J., Silverstein, M. D., O’Fallon, W. M., Castro, M. R., & Melton, L. J. (1999). Long-term use of oral anticoagulants and the risk of fracture. Archives of internal medicine, 159(15), 1750-1756.
  25. Kanai, T., Takagi, T., Masuhiro, K., Nakamura, M., Iwata, M., & Saji, F. (1997). Serum vitamin K level and bone mineral density in post-menopausal women. International Journal of Gynecology & Obstetrics, 56(1), 25-30.
  26. Jamal, S. A., Browner, W. S., Bauer, D. C., & Cummings, S. R. (1998). Warfarin use and risk for osteoporosis in elderly women. Annals of internal medicine, 128(10), 829-832.
  27. Yaegashi, Y., Onoda, T., Tanno, K., Kuribayashi, T., Sakata, K., & Orimo, H. (2008). Association of hip fracture incidence and intake of calcium, magnesium, vitamin D, and vitamin K. European journal of epidemiology, 23(3), 219-225.
  28. Douglas, A. S., Robins, S. P., Hutchison, J. D., Porter, R. W., Stewart, A., & Reid, D. M. (1995). Carboxylation of osteocalcin in post-menopausal osteoporotic women following vitamin K and D supplementation. Bone, 17(1), 15-20.
  29. Price, P. A. (1993). Vitamin K nutrition and postmenopausal osteoporosis. The Journal of clinical investigation, 91(4), 1268-1268.
  30. Duggan, P., O’brien, M., Kiely, M., McCarthy, J., Shanahan, F., & Cashman, K. D. (2004). Vitamin K status in patients with Crohn’s disease and relationship to bone turnover. Official journal of the American College of Gastroenterology| ACG, 99(11), 2178-2185.
  31. Szulc, P., & Meunier, P. J. (2001). Is vitamin K deficiency a risk factor for osteoporosis in Crohn’s disease?. The Lancet, 357(9273), 1995-1996.
  32. Yonemura, K., Kimura, M., Miyaji, T., & Hishida, A. (2000). Short-term effect of vitamin K administration on prednisolone-induced loss of bone mineral density in patients with chronic glomerulonephritis. Calcified tissue international, 66(2), 123-128.
  33. Kaneki, M., Hedges, S. J., Hosoi, T., Fujiwara, S., Lyons, A., Ishida, N., … & Orimo, H. (2001). Japanese fermented soybean food as the major determinant of the large geographic difference in circulating levels of vitamin K2: possible implications for hip-fracture risk. Nutrition, 17(4), 315-321.
  34. Vergnaud, P., Garnero, P., Meunier, P. J., Breart, G., Kamihagi, K., & Delmas, P. D. (1997). Undercarboxylated osteocalcin measured with a specific immunoassay predicts hip fracture in elderly women: the EPIDOS Study. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 82(3), 719-724.
  35. Iwamoto, J., Sato, Y., Takeda, T., & Matsumoto, H. (2009). High-dose vitamin K supplementation reduces fracture incidence in postmenopausal women: a review of the literature. Nutrition research, 29(4), 221-228.
  36. World Health Organization. (2003). Prevention and management of osteoporosis. World Health Organ Tech Rep Ser, 921, 1-164.
  37. Forli, L., Bollerslev, J., Simonsen, S., Isaksen, G. A., Kvamsdal, K. E., Godang, K., … & Bjortuft, O. (2010). Dietary vitamin K2 supplement improves bone status after lung and heart transplantation. Transplantation, 89(4), 458-464.
  38. Plaza, S. M., & Lamson, D. W. (2005). Vitamin K2 in bone metabolism and osteoporosis. Alternative Medicine Review, 10(1).
  39. Mott, A., Bradley, T., Wright, K., Cockayne, E. S., Shearer, M. J., Adamson, J., … & Torgerson, D. J. (2019). Effect of vitamin K on bone mineral density and fractures in adults: an updated systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. Osteoporosis International, 1-17.
  40. Tabb, M. M., Sun, A., Zhou, C., Grün, F., Errandi, J., Romero, K., … & Blumberg, B. (2003). Vitamin K2 regulation of bone homeostasis is mediated by the steroid and xenobiotic receptor SXR. Journal of Biological Chemistry, 278(45), 43919-43927.
  41. Jie, K. S., Bots, M. L., Vermeer, C., Witteman, J. C. M., & Grobbee, D. E. (1996). Vitamin K status and bone mass in women with and without aortic atherosclerosis: a population-based study. Calcified tissue international, 59(5), 352-356.
  42. Ueland, T., Dahl, C. P., Gullestad, L., Aakhus, S., Broch, K., Skåardal, R., … & Schurgers, L. J. (2011). Circulating levels of non-phosphorylated undercarboxylated matrix Gla protein are associated with disease severity in patients with chronic heart failure. Clinical science, 121(3), 119-127.
  43. McFarlin, B. K., Henning, A. L., & Venable, A. S. (2017). Oral Consumption of Vitamin K2 for 8 Weeks Associated With Increased Maximal Cardiac Output During Exercise. Alternative Therapies in Health & Medicine, 23(4).
  44. Okamoto, H., Shidara, K., Hoshi, D., & Kamatani, N. (2007). Anti‐arthritis effects of vitamin K2 (menaquinone‐4)− a new potential therapeutic strategy for rheumatoid arthritis. The FEBS journal, 274(17), 4588-4594.
  45. Rejnmark, L., Vestergaard, P., Charles, P., Hermann, A. P., Brot, C., Eiken, P., & Mosekilde, L. (2006). No effect of vitamin K 1 intake on bone mineral density and fracture risk in perimenopausal women. Osteoporosis international, 17(8), 1122-1132.
  46. Cockayne, S., Adamson, J., Lanham-New, S., Shearer, M. J., Gilbody, S., & Torgerson, D. J. (2006). Vitamin K and the prevention of fractures: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Archives of internal medicine, 166(12), 1256-1261.
  47. Carrie, I., Portoukalian, J., Vicaretti, R., Rochford, J., Potvin, S., & Ferland, G. (2004). Menaquinone-4 concentration is correlated with sphingolipid concentrations in rat brain. The Journal of nutrition, 134(1), 167-172.
  48. Presse, N., Shatenstein, B., Kergoat, M. J., & Ferland, G. (2008). Low vitamin K intakes in community-dwelling elders at an early stage of Alzheimer’s disease. Journal of the American Dietetic Association, 108(12), 2095-2099.
  49. Crivello, N. A., Casseus, S. L., Peterson, J. W., Smith, D. E., & Booth, S. L. (2010). Age-and brain region-specific effects of dietary vitamin K on myelin sulfatides. The Journal of nutritional biochemistry, 21(11), 1083-1088.
  50. Carrié, I., Bélanger, E., Portoukalian, J., Rochford, J., & Ferland, G. (2011). Lifelong low-phylloquinone intake is associated with cognitive impairments in old rats. The Journal of nutrition, 141(8), 1495-1501.
  51. Shiraki, M., Shiraki, Y., Aoki, C., & Miura, M. (2000). Vitamin K2 (menatetrenone) effectively prevents fractures and sustains lumbar bone mineral density in osteoporosis. Journal of bone and mineral research, 15(3), 515-521.
  52. Olson RE. (2000). Osteoporosis and vitamin K intake. Am J Clin Nutr, 71, 1031-2
  53. Iwamoto, I., Kosha, S., Noguchi, S. I., Murakami, M., Fujino, T., Douchi, T., & Nagata, Y. (1999). A longitudinal study of the effect of vitamin K2 on bone mineral density in postmenopausal women a comparative study with vitamin D3 and estrogen–progestin therapy. Maturitas, 31(2), 161-4
  54. Yonemura, K., Kimura, M., Miyaji, T., & Hishida, A. (2000). Short-term effect of vitamin K administration on prednisolone-induced loss of bone mineral density in patients with chronic glomerulonephritis. Calcified tissue international, 66(2), 123-128.
  55. Hill, M. J. (1997). Intestinal flora and endogenous vitamin synthesis. European journal of cancer prevention: the official journal of the European Cancer Prevention Organisation (ECP), 6, S43-5.
  56. Conly, J. M., Stein, K., Worobetz, L., & Rutledge-Harding, S. (1994). The Contribution of Vitamin K 2 (Menaquinones) Produced by the Intestinal Microflora to Human Nutritional Requirements for Vitamin K. American Journal of Gastroenterology (Springer Nature), 89(6).
  57. Goldin, B. R., Lichtenstein, A. H., & Gorbach, S. L. (1994). Nutritional and metabolic roles of intestinal flora. Modern Nutrition in Health and Disease (Shils, ME, Olson,}. A. & Shike, M., eds, 1, 569-582.
  58. McEvoy GK, ed. AHFS Drug Information. Bethesda, MD: American Society of Health-System Pharmacists, 1998.
  59. Crowther, M. A., Ageno, W., Garcia, D., Wang, L., Witt, D. M., Clark, N. P., … & Kearon, C. (2009). Oral vitamin K versus placebo to correct excessive anticoagulation in patients receiving warfarin: a randomized trial. Annals of internal medicine, 150(5), 293-300.
  60. Booth, S. L. (2010). Dietary vitamin K guidance: an effective strategy for stable control of oral anticoagulation?. Nutrition reviews, 68(3), 178-181.
  61. Kim, J. S., Nafziger, A. N., Gaedigk, A., Dickmann, L. J., Rettie, A. E., & Bertino Jr, J. S. (2001). Effects of oral vitamin K on S‐and R‐warfarin pharmacokinetics and pharmacodynamics: enhanced safety of warfarin as a CYP2C9 probe. The Journal of Clinical Pharmacology, 41(7), 715-722.
  62. DeZee, K. J., Shimeall, W. T., Douglas, K. M., Shumway, N. M., & O’Malley, P. G. (2006). Treatment of excessive anticoagulation with phytonadione (vitamin K): a meta-analysis. Archives of internal medicine, 166(4), 391-397.
  63. Dentali, F., Ageno, W., & Crowther, M. (2006). Treatment of coumarin‐associated coagulopathy: a systematic review and proposed treatment algorithms. Journal of Thrombosis and Haemostasis, 4(9), 1853-1863.
  64. Spigset, O. (1994). Reduced effect of warfarin caused by ubidecarenone. The Lancet, 344(8933), 1372-1373.
  65. Heck, A. M., DeWitt, B. A., & Lukes, A. L. (2000). Potential interactions between alternative therapies and warfarin. American Journal of Health-System Pharmacy, 57(13), 1221-1227.
  66. Bendich, A., & Langseth, L. (1989). Safety of vitamin A. The American journal of clinical nutrition, 49(2), 358-371.
  67. Wostmann, B. S., & Knight, P. L. (1965). Antagonism between vitamins A and K in the germfree rat. The Journal of nutrition, 87(2), 155-160.
  68. Robert, D., Jorgetti, V., Leclercq, M., Lacour, B., Ulmann, A., Bourdeau, A., & Drüeke, T. (1985). Does vitamin K excess induce ectopic calcifications in hemodialysis patients?. Clinical nephrology, 24(6), 300-304.
  69. Cornelissen, M., Steegers-Theunissen, R., Kollée, L., Eskes, T., Vogels-Mentink, G., Motohara, K., … & Monnens, L. (1993). Increased incidence of neonatal vitamin K deficiency resulting from maternal anticonvulsant therapy. American journal of obstetrics and gynecology, 168(3), 923-928.
  70. Thorp, J. A., Gaston, L., Caspers, D. R., & Pal, M. L. (1995). Current concepts and controversies in the use of vitamin K. Drugs, 49(3), 376-387.
  71. Robertshawe, P. (2008). Stargrove MB, Treasure J, McKee DL. Herb, Nutrient, and Drug Interactions: Clinical Implications and Therapeutic Strategies. Journal of the Australian Traditional-Medicine Society, 14(3), 179-180.
  72. Song, J., Liu, H., Wang, L., Dai, J., Liu, Y., Liu, H., … & Zheng, Z. (2014). Enhanced Production of Vitamin K2 from Bacillus subtilis (natto) by Mutation and Optimization of the Fermentation Medium. Brazilian Archives of Biology and Technology, 57, 606-612.
Vind een orthomoleculaire therapeut bij jou in de buurt
Sluiten