Orthomoleculair kennisinstituut
Menu

Vitamine A

In het kort
  • Wat is vitamine A: vitamine A ondersteunt het gezichtsvermogen, het immuunsysteem, de huid, celgroei en voortplanting. Het komt voor als retinoïden (uit dierlijke producten) en carotenoïden (uit plantaardige voeding).
  • Tekort en overschot: een tekort kan leiden tot nachtblindheid, groeiproblemen en verzwakt immuunsysteem. Een overschot – met name via supplementen – kan schadelijk zijn, vooral voor de lever en bij zwangerschap.
  • Gezondheidseffecten: vitamine A draagt bij aan gezonde slijmvliezen, longfunctie, huidvernieuwing en bescherming tegen infecties. Het is ook effectief bij nachtblindheid en ondersteunt de vruchtbaarheid en foetale ontwikkeling.
  • Veilig gebruik en dosering: de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid varieert per leeftijd en levensfase. De veilige bovengrens voor volwassenen ligt op 3000 µg per dag. Carotenoïden vormen een veilig alternatief zonder risico op toxiciteit via voeding.
  • Interacties met medicijnen: vitamine A kan interageren met o.a. retinoïden, orlistat, warfarine, tetracyclines en leverbelastende medicijnen. Ook kan het de ijzeropname verbeteren bij lage serumretinolwaarden.
In het kort

Wat is Vitamine A?

Vitamine A is een essentiële vetoplosbare voedingsstof die een cruciale rol speelt in verschillende lichaamsprocessen, zoals het gezichtsvermogen, het immuunsysteem, celgroei, voortplanting en huidgezondheid. Omdat het lichaam zelf geen vitamine A kan aanmaken, moet het via voeding worden opgenomen. Doordat vitamine A vetoplosbaar is wordt het beter opgenomen wanneer het wordt gegeten in combinatie met vetten, bijvoorbeeld door groenten te bereiden met olijfolie of noten.1

Waar zit vitamine A in?

Vitamine A komt voor in twee hoofdvormen: voorgevormde vitamine A (retinoïden) en provitamine A (carotenoïden), de bekendste provitamine A is bèta-caroteen.

De voorgevormde variant, die direct door het lichaam kan worden gebruikt, zit voornamelijk in dierlijke producten zoals lever, eieren, zuivel en vette vis.2

Provitamine A, zoals bètacaroteen, wordt door het lichaam omgezet in actieve vitamine A. Dit zit voornamelijk in felgekleurde groenten en fruit, zoals wortels, zoete aardappelen, pompoen, mango’s en donkergroene bladgroenten zoals spinazie en boerenkool.2

Eenmaal opgenomen, komt vitamine A in verschillende vormen voor in het lichaam.3

  • Retinol is de opslag- en transportvorm.
  • Retinal speelt een belangrijke rol in het gezichtsvermogen, met name bij de vorming van rhodopsine, een pigment in het netvlies dat essentieel is voor goed zicht in het donker.
  • Retinoïnezuur werkt als een hormoon en reguleert genexpressie, wat vooral belangrijk is voor celgroei, weefselherstel en het immuunsysteem.3

Vitamine A draagt ook bij aan een gezonde huid en slijmvliezen, waardoor het lichaam beter beschermd is tegen schadelijke stoffen van buitenaf.

Vitamine A tekort of overschot

Omdat vitamine A in vet oplosbaar is, wordt het opgeslagen in de lever en vetweefsels.3 Dit heeft voordelen, omdat het lichaam een voorraad kan aanleggen, maar het betekent ook dat een langdurige overmatige inname schadelijk kan zijn. Zowel een tekort als een overschot aan vitamine A kan schadelijk zijn.

Een tekort aan vitamine A kan leiden tot nachtblindheid, droge ogen, een verzwakt immuunsysteem en groeiachterstand.3 Bij kinderen verhoogt een ernstig tekort het risico op infecties en blindheid.2 Bij zwangere vrouwen kan een ernstig tekort leiden tot aangeboren afwijkingen en een verhoogd risico op kindersterfte.1

Een overschot aan vitamine A, vooral door supplementen of leverconsumptie, kan hoofdpijn, misselijkheid, leverproblemen en botzwakte veroorzaken.2,3 Bij zwangere vrouwen kan een te hoge inname leiden tot aangeboren afwijkingen.1-3

Wat is Vitamine A?

Gebruik

Effectief

Vitamine A tekort

De inname van vitamine A is effectief voor het voorkomen en verbeteren van symptomen van een vitamine A tekort.1 Een vitamine A tekort kan optreden als gevolg van abnormale opslag en transport van vitamine A. Bijvoorbeeld bij mensen met aandoeningen die de vetopname beïnvloeden. Deze aandoeningen omvatten onder andere coeliakie, geelzucht, cystische fibrose en levercirrose. Maar ook ijzertekort of ondervoeding kunnen oorzaken zijn van een vitamine A tekort.1

Nachtblindheid

Vitamine A speelt een rol bij het voorkomen en behandelen van nachtblindheid, een symptoom van een tekort aan deze vitamine.4-5 Nachtblindheid ontstaat wanneer het lichaam onvoldoende rhodopsine produceert, een eiwit dat essentieel is voor het zien in het donker.4

Volgens de Voedselconsumptiepeiling van het RIVM heeft ongeveer de helft van de adolescenten (14-17 jaar) een te lage vitamine A-inname, een veelvoorkomend symptoom hierbij is nachtblindheid.6 Vitamine A-suppletie is effectief gebleken in het voorkomen van nachtblindheid, vooral bij kinderen.5 Systematische reviews en meta-analyses hebben aangetoond dat vitamine A-suppletie de prevalentie van nachtblindheid en andere gezondheidsproblemen aanzienlijk vermindert bij kinderen tot vijf jaar oud. Vitamine A is dus van belang voor het behoud van de ooggezondheid en het voorkomen van nachtblindheid.4-5

Rimpels

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat vitamine A een effectief middel is tegen huidveroudering. Crèmes met retinol of retinoïnezuur kunnen de huidstructuur verbeteren, rimpels verminderen en de elasticiteit verhogen.7-10 Dit komt doordat vitamine A de aanmaak van collageen kan stimuleren en de celvernieuwing kan bevorderen, wat resulteert in een gladdere en stevigere huid.7,8

Bij langdurig gebruik is aangetoond dat retinol fijne rimpels zichtbaar kan verminderen. Hoewel de effecten veelbelovend zijn, kunnen bijwerkingen zoals roodheid, droogheid en irritatie optreden, vooral bij hogere concentraties.7,9 Dit benadrukt het belang van een geleidelijke opbouw en juiste dosering om optimale resultaten te behalen zonder overmatige huidirritatie.

Gebruik

Werking

Huidgezondheid

Vitamine A, vooral in de vorm van retinoïden, speelt een belangrijke rol in de huidvernieuwing en celvernieuwing. Het helpt bij het behoud van een gezonde huid door de productie van collageen te stimuleren en de celomloop te versnellen.7 Dit resulteert in een strakkere en meer jeugdige huid. Vitamine A helpt ook bij het verminderen van hyperpigmentatie en het verbeteren van de algehele huidtextuur.8,10

Longfunctie

Vitamine A draagt bij aan het behoud van gezonde slijmvliezen in de luchtwegen en ondersteunt de structuur en functie van het luchtwegepitheel.11-12 Bij kinderen speelt vitamine A bovendien een rol in de ontwikkeling van het ademhalingssysteem.11-13

Gezichtsvermogen

Vitamine A is essentieel voor het gezichtsvermogen, vooral bij lage lichtintensiteit. Het speelt een cruciale rol in de vorming van lichtgevoelige pigmenten in het oog, zoals rhodopsine, die helpen bij het detecteren van licht.4,5 Rhodopsine bevindt zich in de staafjes van het netvlies – de cellen die je helpen om in het donker te kunnen zien. Bij een tekort aan vitamine A functioneert dit proces minder goed, wat kan leiden tot nachtblindheid: overdag zie je nog wel goed dankzij de kegeltjes, maar ‘s nachts kun je moeilijker zien. Vitamine A is daarnaast belangrijk voor de gezondheid van het hoornvlies en draagt bij aan een scherp zicht onder verschillende lichtomstandigheden.14

Immuunsysteem

Vitamine A speelt een cruciale rol in het immuunsysteem door de ontwikkeling en werking van zowel aangeboren als adaptieve immuniteit te ondersteunen.15-17 Het is essentieel voor de regeneratie van mucosale barrières en de functie van beenmergcellen, zoals dendritische cellen en macrofagen, die belangrijk zijn voor de presentatie van antigenen aan B- en T-cellen. Een tekort aan vitamine A verhoogt de gevoeligheid voor infecties, vooral in de darmen.16,17 Vitamine A speelt ook een rol in de regulatie van ontstekingsprocessen, wat essentieel is voor een gezond immuunsysteem.

Celdeling en groei

Vitamine A is noodzakelijk voor een gezonde ontwikkeling van weefsels, met name huid en slijmvliezen. Het bevordert celvernieuwing en differentiatie, wat essentieel is voor de integriteit van deze weefsels. Retinoïnezuur, een actieve metaboliet van vitamine A, reguleert genexpressie en celontwikkeling door binding aan retinoïnezuurreceptoren (RARs).18

Vruchtbaarheid en foetale ontwikkeling

Vitamine A is essentieel voor zowel mannelijke als vrouwelijke voortplantingssystemen. Bij mannen is het nodig voor spermatogenese, terwijl het bij vrouwen belangrijk is voor de implantatie van de embryo en de vroege embryonale ontwikkeling.19

Tijdens de zwangerschap ondersteunt vitamine A de aanleg van vitale organen zoals het hart, de longen en de ogen van de foetus.20 Omdat een te hoge inname van vitamine A ook risico’s met zich mee kan brengen, vooral tijdens de zwangerschap, is het belangrijk om een goede balans te vinden.21 Suppletie met vitamine A wordt daarom vaak afgeraden tijdens de zwangerschap. Provitamine A in de vorm van carotenoïden is hierbij een veiligere keuze: het lichaam zet dit om naar vitamine A naar behoefte, waardoor er minder risico op toxiciteit is.2

Werking

Veiligheid

De Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) heeft de aanvaardbare bovengrens (UL) voor vitamine A vastgesteld, afhankelijk van de doelgroep.22 Zie de specificaties hieronder.

Volwassenen

Voor volwassenen geldt een bovengrens van 3000 microgram per dag.

Zwangerschap & borstvoeding

De bovengrens van 3000 microgram per dag geldt ook voor vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven.

Kinderen

Bij kinderen varieert de UL afhankelijk van de leeftijd; zie onderstaande tabel voor specifieke waarden.

Leeftijd Aanvaardbare bovengrens (μg per dag)
4-11 maanden 600
1-3 jaar 800
4-6 jaar 1100
7-10 jaar 1500
11-14 jaar 2000
15-17 jaar 2600
18 jaar en ouder 3000

De aanvaardbare bovengrens is de maximale hoeveelheid die je voor lange tijd kunt nemen zonder negatieve gezondheidseffecten. Hierbij wordt rekening gehouden met een veiligheidsmarge. Zo leidt incidentele overschrijding, bijvoorbeeld door het eten van lever, meestal niet direct tot klachten. Langdurige overmatige inname kan echter leiden tot vitamine A-toxiciteit, met symptomen als misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid en in ernstige gevallen leverschade.2,3

Bovendien hebben verschillende studies aangetoond dat hoge doseringen bèta-caroteen, vooral in supplementvorm, een verhoogd risico op longkanker kunnen veroorzaken bij mensen met een geschiedenis van roken of asbestblootstelling. Hoewel de exacte mechanismen onduidelijk zijn, wordt gesuggereerd dat bèta-caroteen in de aanwezigheid van tabaksrook pro-oxidatieve effecten kan hebben, wat kan leiden tot verhoogde oxidatieve stress in de longen en een verhoogd risico op kanker.

Veiligheid

Interacties

Medicijnen

Vitamine A kan een wisselwerking hebben met verschillende medicijnen. Denk hierbij aan retinoïden (zoals isotretinoïne, acitretine en bexaroteen), orlistat, warfarine, tetracycline-antibiotica en medicijnen met een mogelijk levertoxisch effect.1-3 Overleg bij gelijktijdig gebruik altijd met de behandelend arts of een gespecialiseerd apotheker.

Retinoïden: medicijnen zoals isotretinoïne, acitretin en bexarotene, die worden gebruikt voor de behandeling van psoriasis en huidafwijkingen, zijn afgeleid van vitamine A. Het combineren van deze medicijnen met vitamine A-supplementen kan leiden tot gevaarlijk hoge bloedwaarden van vitamine A.1

Warfarin: het innemen van grote hoeveelheden vitamine A samen met warfarin kan het risico op bloedingen verhogen, omdat beide de bloedstolling vertragen. Regelmatige bloedcontroles zijn essentieel om de dosering van warfarin aan te passen.

Tetracycline-antibiotica: het innemen van zeer hoge doses vitamine A samen met deze antibiotica kan het risico op intracraniële hypertensie verhogen. Normale doses vitamine A lijken echter geen probleem te vormen.

Hepatotoxische medicijnen: het combineren van hoge doses vitamine A met medicijnen die de lever kunnen beschadigen, kan het risico op leverbeschadiging verhogen.

Orlistat: dit gewichtsverliesmedicijn kan de opname van vitamine A verminderen, wat kan leiden tot lage bloedwaarden van vitamine A bij sommige mensen.

Voedingsstoffen

IJzer: vitamine A ondersteunt de ijzerstofwisseling op meerdere manieren. Het stimuleert de aanmaak van transferrine, helpt ijzer vrij te maken uit de lever en bevordert de opname uit voeding, vooral uit plantaardige bronnen. Bij een vitamine A-tekort blijft ijzer vaker opgeslagen en wordt het minder goed benut. Zo draagt vitamine A bij aan het behoud van een gezond ijzergehalte in het bloed. 24

Interacties

Dosering

Hoeveel vitamine A heb je per dag nodig?

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) vitamine A verschilt per leeftijd, geslacht en levensfase, zoals zwangerschap of borstvoeding. Hieronder vind je een overzicht van de ADH voor verschillende groepen, zodat je kunt zien hoeveel vitamine A je dagelijks nodig hebt om gezond te blijven.25

Leeftijd ADH (μg per dag)
Kinderen
6-11 maanden 300
12-23 maanden 300
2-5 jaar 350
6-9 jaar 400
10-13 jaar 600
Mannen
14-17 jaar 900
18 jaar en ouder 800
Vrouwen
14-17 jaar 700
18 jaar en ouder 680
Zwangere vrouwen 750
Vrouwen die borstvoeding geven 1100
Dosering
Referenties
  1. VITAMIN A: Overview, uses, side effects, precautions, interactions, dosing and reviews. (n.d.).
  2. Office of Dietary Supplements – Vitamin A and carotenoids. (n.d.).
  3. Solomon, T. (2024, January 8). Vitamin A. Examine.com.
  4. Suparmi, S., Prasetya, H., Rahmawati, A., & Lailaulaan, M. S. (2024). Knowledge and attitudes about vitamin A consumption and its relationship with night blindness in university students. Frontiers in Medicine, 11.
  5. Mayo-Wilson, E., Imdad, A., Herzer, K., Yakoob, M. Y., & Bhutta, Z. A. (2011). Vitamin A supplements for preventing mortality, illness, and blindness in children aged under 5: systematic review and meta-analysis. BMJ, 343(aug25 1), d5094.
  6. (n.d.). Gezondheidseffecten door lage vitamine A-innames in Nederland. In Gezondheidseffecten Door Lage Vitamine A-innames in Nederland.
  7. Kafi, R., Kwak, H. S. R., Schumacher, W. E., Cho, S., Hanft, V. N., Hamilton, T. A., King, A. L., Neal, J. D., Varani, J., Fisher, G. J., Voorhees, J. J., & Kang, S. (2007). Improvement of naturally aged skin with vitamin A (Retinol). Archives of Dermatology, 143(5).
  8. Weinstein, G. D. (1991). Topical tretinoin for treatment of photodamaged skin. Archives of Dermatology, 127(5), 659.
  9. Weiss, J. S. (1988). Topical tretinoin improves photoaged skin. JAMA, 259(4), 527.
  10. Griffiths, C. E., Goldfarb, M. T., Finkel, L. J., Roulia, V., Bonawitz, M., Hamilton, T. A., Ellis, C. N., & Voorhees, J. J. (1994). Topical tretinoin (retinoic acid) treatment of hyperpigmented lesions associated with photoaging in Chinese and Japanese patients: A vehicle-controlled trial. Journal of the American Academy of Dermatology, 30(1), 76–84.
  11. Rakshasbhuvankar, A. A., Pillow, J. J., Simmer, K. N., & Patole, S. K. (2021). Vitamin A supplementation in very-preterm or very-low-birth-weight infants to prevent morbidity and mortality: a systematic review and meta-analysis of randomized trials. American Journal of Clinical Nutrition, 114(6), 2084–2096.
  12. Darlow, B. A., Graham, P. J., & Rojas-Reyes, M. X. (2016). Vitamin A supplementation to prevent mortality and short- and long-term morbidity in very low birth weight infants. Cochrane Library, 2016(8).
  13. Phattraprayoon, N., Ungtrakul, T., Soonklang, K., & Susantitaphong, P. (2022). Oral vitamin A supplementation in preterm infants to improve health outcomes: A systematic review and meta-analysis. PLoS ONE, 17(4), e0265876.
  14. Vitamin A deficiency. (2025, March 25).
  15. Stephensen, C. B. (2001). VITAMINA, INFECTION,ANDIMMUNEFUNCTION*. Annual Review of Nutrition, 21(1), 167–192.
  16. Sirisinha, S. (2015). The pleiotropic role of vitamin A in regulating mucosal immunity. In Asian Pac J Allergy Immunol (Vols. 33–71, pp. 71–89) [Journal-article].
  17. Džopalić, T., Božić-Nedeljković, B., & Jurišić, V. (2021). The role of vitamin A and vitamin D in the modulation of the immune response with focus on innate lymphoid cells. Central European Journal of Immunology, 46(2), 264–269.
  18. Brown, G. (2023). Retinoic acid receptor regulation of decision-making for cell differentiation. Frontiers in Cell and Developmental Biology, 11.
  19. Clagett-Dame, M., & Knutson, D. (2011). Vitamin A in reproduction and development. Nutrients, 3(4), 385–428.
  20. Zile, M. H. (1998). Vitamin A and Embryonic Development: An Overview ,. Journal of Nutrition, 128(2), 455S-458S.
  21. Abadie, R. B., Staples, A. A., Lauck, L. V., Dautel, A. D., Spillers, N. J., Klapper, R. J., Hirsch, J. D., Varrassi, G., Ahmadzadeh, S., Shekoohi, S., & Kaye, A. D. (2023). Vitamin A-Mediated Birth Defects: A Narrative Review. Cureus.
  22. European Food Safety Authority. (2024). Overview on Tolerable Upper Intake Levels as derived by the Scientific Committee on Food (SCF) and the EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA). In European Food Safety Authority.
  23. Kordiak, J., Bielec, F., Jabłoński, S., & Pastuszak-Lewandoska, D. (2022). Role of Beta-Carotene in Lung Cancer Primary Chemoprevention: A Systematic Review with Meta-Analysis and Meta-Regression. Nutrients, 14(7), 1361.
  24. De Sá Barreto Da Cunha, M., Hankins, N. a. C., & Arruda, S. F. (2018). Effect of vitamin A supplementation on iron status in humans: A systematic review and meta-analysis. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 59(11), 1767–1781.
  25. Voedingscentrum (n.d.). Vitamine A.
Sluiten