Vitamine D tekort en overgewicht: oorzaak of gevolg?

12 maart 2025

7 minuten leestijd

Dat een gebrek aan zonlicht en een oudere leeftijd het risico op een vitamine D tekort vergroten zal voor veel mensen geen nieuws zijn. Maar ook mensen met overgewicht zouden hier waakzaam voor moeten zijn. Onderzoek onthult namelijk een verband tussen een vitamine D tekort en overgewicht. In dit blog gaan we hier dieper op in en bespreken we of een vitamine D tekort de oorzaak of het gevolg is van overgewicht.

Is gezondheid ook jouw passie en wil je meer leren over hoe voeding en suppletie aan je gezondheid kunnen bijdragen? Bekijk dan onze e-learning Orthomoleculair Adviseur Basis of Orthomoleculair Adviseur Gevorderd.

Wat is vitamine D?

Vitamine D is een in vetoplosbare vitamine die belangrijk is voor vele lichamelijke functies en processen. Feitelijk gezien is het geen vitamine maar een prohormoon, een voorloper van een hormoon. Onder invloed van UVB-straling kan ons lichaam zelf vitamine D in de huid aanmaken uit de stof 7-dehydrocholesterol. Via verschillende stappen in de lever en nieren wordt deze stof omgezet naar de actieve vorm, het hormoon calcitriol. Vitamine D uit voeding wordt in de darmen opgenomen en daarna omgezet. Het lichaam kan vitamine D opslaan in vetweefsel en in organen zoals de lever.

Waarom is vitamine D belangrijk?

In ons lichaam bevinden zich op allerlei plekken vitamine D receptoren. Hieronder vallen bijvoorbeeld organen als het hart, de hersenen, schildklier, alvleesklier, darmen, huid, thymus, baarmoeder, placenta en spieren, en weefsels zoals afweercellen (macrofagen). Vitamine D heeft daarom een brede werking en is verantwoordelijk voor onder andere de volgende functies:^1-5

Het bevordert de opname van calcium en fosfor uit voeding en de reabsorptie van calcium in de nieren (calciumhuishouding). Hierdoor draagt het bij aan de groei en het behoud van sterke botten, tanden en normale spiercontracties.
Het speelt een rol in het botmetabolisme door osteoblasten te ondersteunen bij botvorming en osteoclasten te activeren om calcium en fosfor vanuit de botten naar het bloed te vervoeren om daar het mineraalgehalte te reguleren (calciumhomeostase).
Het zorgt voor een goede werking van zowel het aangeboren als het adaptief immuunsysteem door onder andere een gunstige invloed op ontstekingsbevorderende en ontstekingsremmende cytokinen, NK-cellen (Natural Killer cellen) en T-helper cellen.
Het reguleert genexpressie. Zo’n 200 tot 2000 genen lijken direct of indirect door vitamine D te worden beïnvloed.
Het ondersteunt celgroei, celdeling en celdifferentiatie, en houdt zo cellen en weefsels gezond.
Het zorgt voor een goede conditie van hart- en bloedvaten door het uitoefenen van een ontstekingsremmende en beschermende werking.
Het heeft een gunstig effect op de glucosestofwisseling, insulinegevoeligheid, de afgifte van insuline en de vetstofwisseling.
Het lijkt te beschermen tegen cognitieve achteruitgang en heeft een positieve invloed op stemming en geestelijke welzijn.

Lachende vrouw loopt buiten met haar laptop in de hand

Het handhaven van een optimaal vitamine D niveau is dus van grote waarde voor onze gezondheid. Een tekort aan vitamine D speelt dan ook een rol in allerlei gezondheidsproblemen zoals osteoporose, auto-immuunziekten (diabetes type 1 en reumatoïde artritis), luchtwegaandoeningen (astma), neurologische aandoeningen, nadelige zwangerschapsuitkomsten (zwangerschapsvergiftiging), hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en depressie.³

Wanneer heb je een vitamine D tekort?

Volgens het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) is de streefwaarde van vitamine D voor volwassenen:⁶

Jonger dan 70 jaar: 30 nmol/L
Ouder dan 70 jaar: 50 nmol/L

Over de optimale streefwaarde heerst nog discussie. De EFSA (European Food Safety Authority) onderkent een streefwaarde van 50 nmol/L voor alle volwassenen.⁷ Verschillende studies geven zelfs aan dat een waarde van 75 nmol/L en hoger idealer is.^8,9

Meer hierover lees je in ons eerder verschenen blog Vitamine D tekort of niet?.

De Gezondheidsraad heeft de volgende groepen aangemerkt met een hoog risico op het ontwikkelen van een vitamine D tekort:¹⁰

Jonge kinderen (tot 4 jaar)
Ouderen vanaf 70 jaar
Mensen met een donkere huidskleur
Kinderen en volwassenen die onvoldoende worden blootgesteld aan zonlicht doordat ze veel binnen zitten of bedekkende kleding dragen

Bekijk ook onze andere blogs alles wat je moet weten over een vitamine D tekort en wanneer heb ik een vitamine D tekort.

Vitamine D tekort en overgewicht: hoe zit dat?

Hoewel de Gezondheidsraad mensen met overgewicht niet aanmerkt als hoog-risicogroep, wordt overgewicht in veel studies wel in verband gebracht met een vitamine D tekort. Het vitamine D gehalte in het bloed daalt namelijk wanneer het BMI (Body Mass Index) en de vetmassa stijgen.¹

In een Noorse studie kwam bij mensen met een hoger BMI een vitamine D tekort vaker voor: 1 op de 3 vrouwen en 1 op de 2 mannen met een BMI van 40 en hoger hadden een gebrek aan vitamine D.¹¹ Ook in een meta-analyse werd gevonden dat een vitamine D tekort vaker voorkwam bij mensen met obesitas dan bij mensen met overgewicht.¹² Bovendien geldt dit ook voor kinderen.¹³

De rol van vetweefsel bij vitamine D tekort

Hoe komt het dat mensen met overgewicht en vooral obesitas zo vaak een gebrek hebben aan vitamine D? Hier worden verschillende verklaringen voor gegeven. Gedacht wordt dat mensen met obesitas misschien minder buiten zouden komen en minder vitamine D via voeding binnen zouden krijgen.¹⁴ Vooral overtollig vetweefsel lijkt echter de boosdoener te zijn.

De gedachte hierachter is dat vitamine D overmatig opgeslagen wordt in het vetweefsel.^1,14 Vitamine D is een vetoplosbare vitamine, die dan ook makkelijk in vet wordt opgeslagen. Het heeft hierdoor ook een lagere biologische beschikbaarheid omdat het moeilijk in de circulatie kan komen voor omzetting in de lever. Bovendien wordt vitamine D bij mensen met overgewicht verdeeld over een groter volume vetweefsel, waardoor het gehalte in het bloed zou kunnen dalen.

Daarnaast lijkt een verminderde synthese van vitamine D plaats te vinden in het vetweefsel en de lever bij mensen met obesitas.¹⁵ Bepaalde enzymen zorgen ervoor dat vitamine D biologisch actief kan worden gemaakt maar bij mensen met obesitas wordt een verminderde werking van sommige enzymen gevonden.¹ Ook leververvetting kan een rol spelen bij een verminderde omzetting van vitamine D door het overtollig vetweefsel en een verminderde leverfunctie.¹⁴

De rol van vitamine D in functioneren vetweefsel

Vitamine D is belangrijk voor het functioneren van het vetweefsel. Een tekort aan vitamine D heeft daarom een nadelig effect op onder andere de vetstofwisseling, de vetopslag, de vorming en opruiming van vetcellen, en de regulatie van onstekingsprocessen.¹

Er zijn enkele aanwijzingen dat een laag vitamine D gehalte een persoon vatbaarder kan maken voor overgewicht.¹⁴

Het vermoeden is dat een tekort aan vitamine D het gehalte van het parathormoon verhoogt en daarmee de toevoer van calcium in vetcellen toeneemt wat de vorming van vetweefsel bevordert. Daarnaast remt actief vitamine D (calcitriol) juist vorming van vetweefsel en celdifferentiatie af via het reguleren van de genexpressie.^14,15 Studies vinden echter inconsistente resultaten en het is nog niet aangetoond dat suppletie met vitamine D overgewicht ook zou kunnen verminderen. Meer onderzoek hiernaar is dus gewenst.

Vitamine D tekort bij overgewicht: oorzaak of gevolg?

Er bestaat dus een verband tussen overgewicht en een vitamine D-tekort maar is er ook sprake van oorzakelijkheid?

Uit genetisch onderzoek blijkt dat een lage vitamine D-status waarschijnlijk niet de oorzaak is van overgewicht. Daarbij is gekeken of mensen die van nature – door hun genen – lagere vitamine D-waarden hebben, ook vaker overgewicht hebben.^16,17 Dat bleek niet het geval. Ook lijkt vitamine D-suppletie vooralsnog weinig bij te dragen aan gewichtsverlies.^14,20,21

Andersom zijn er wel aanwijzingen dat overgewicht bijdraagt aan een lagere vitamine D-status. Mensen met een genetische aanleg voor een hoger BMI hadden namelijk vaker lagere vitamine D-waarden.^16,17 Ook laat onderzoek zien dat de vitamine D spiegel stijgt wanneer mensen afvallen.^18,19 Hoewel deze toename vaak niet groot genoeg is om een tekort volledig op te lossen, kan dit wel bijdragen aan verbetering van de vitamine D spiegel.

Tot slot

Niet alleen de bekende risicogroepen, maar ook mensen met overgewicht lijken extra gevoelig voor een vitamine D-tekort. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de manier waarop vitamine D in het lichaam wordt opgeslagen en verwerkt. Als er sprake is van een tekort, kan suppletie ondersteuning bieden, al is nog niet duidelijk welke dosering bij overgewicht het meest effectief is. Om hier gerichter advies over te kunnen geven, is meer onderzoek nodig naar optimale doseringen bij overgewicht. Daarnaast blijft het belangrijk om regelmatig buiten te komen — goed voor je vitamine D én voor je algehele welzijn.

Referenties

Szymczak-Pajor, I., Miazek, K., Selmi, A., Balcerczyk, A., & Śliwińska, A. (2022). The action of vitamin D in adipose tissue: is there the link between vitamin D deficiency and adipose tissue-related metabolic disorders? International Journal of Molecular Sciences, 23(2), 956.
Voedingscentrum. Encyclopedie: vitamine D. Geraadpleegd op 26-02-2025.
Hossein-nezhad, A., & Holick, M. F. (2013, July). Vitamin D for health: a global perspective. In Mayo clinic proceedings (Vol. 88, No. 7, pp. 720-755). Elsevier.
Argano, C., Mirarchi, L., Amodeo, S., et al. (2023). The role of vitamin D and its molecular bases in insulin resistance, diabetes, metabolic syndrome, and cardiovascular disease: state of the art. International Journal of Molecular Sciences, 24(20), 15485.
Gil, Á., Plaza-Diaz, J., & Mesa, M. D. (2018). Vitamin D: classic and novel actions. Annals of Nutrition and Metabolism, 72(2), 87-95.
NHG. (2023). Laboratoriumdiagnostiek Vitamine D-deficiëntie (LESA).
EFSA. (2016). Dietary reference values for vitamin D. EFSA Journal.
Amrein, K., Scherkl, M., Hoffmann, M., et al. (2020). Vitamin D deficiency 2.0: an update on the current status worldwide. European Journal of Clinical Nutrition, 74(11), 1498-1513.
Vieth, R. (2006). What is the optimal vitamin D status for health? Progress in Biophysics and Molecular Biology, 92(1), 26-32.
Gezondheidsraad. (2012). Evaluatie van de voedingsnormen voor vitamine D.
Lagunova, Z., Porojnicu, A. C., Lindberg, F., Hexeberg, S., & Moan, J. (2009). The dependency of vitamin D status on body mass index, gender, age and season. Anticancer Research, 29(9), 3713-3720.
Pereira‐Santos, M., Costa, P. D. F., Assis, A. D., Santos, C. D. S., & Santos, D. D. (2015). Obesity and vitamin D deficiency: a systematic review and meta‐analysis. Obesity Reviews, 16(4), 341-349.
Turer, C. B., Lin, H., & Flores, G. (2013). Prevalence of vitamin D deficiency among overweight and obese US children. Pediatrics, 131(1), e152-e161.
Vranić, L., Mikolašević, I., & Milić, S. (2019). Vitamin D deficiency: consequence or cause of obesity? Medicina, 55(9), 541.
Karampela, I., Sakelliou, A., Vallianou, N., et al. (2021). Vitamin D and obesity: current evidence and controversies. Current Obesity Reports, 10, 162-180.
Vimaleswaran, K. S., Berry, D. J., Lu, C., et al. (2013). Causal relationship between obesity and vitamin D status: bi-directional Mendelian randomization analysis of multiple cohorts. PLoS Medicine, 10(2), e1001383.
Jixin, L., Wang, W., Qiu, L., et al. (2024). The causal association between body composition and 25-hydroxyvitamin D levels: a bidirectional Mendelian randomization analysis. Medicine, 103(50), e40618.
Mallard, S. R., Howe, A. S., & Houghton, L. A. (2016). Vitamin D status and weight loss: a systematic review and meta-analysis of randomized and nonrandomized controlled weight-loss trials. The American Journal of Clinical Nutrition, 104(4), 1151-1159.
Holt, R., Holt, J., Jorsal, M. J., et al. (2024). Weight loss induces changes in vitamin D status in women with obesity but not in men: a randomized clinical trial. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, dgae775.
Mason, C., Xiao, L., Imayama, I., et al. (2014). Vitamin D3 supplementation during weight loss: a double-blind randomized controlled trial. The American Journal of Clinical Nutrition, 99(5), 1015-1025.
Perna, S. (2019). Is vitamin D supplementation useful for weight loss programs? A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Medicina, 55(7), 368.
Oliveira, L. F. de, Azevedo, L. G. de, Mota Santana, J. da, Sales, L. P. C. de, & Pereira-Santos, M. (2020). Obesity and overweight decreases the effect of vitamin D supplementation in adults: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Reviews in Endocrine and Metabolic Disorders, 21, 67-76.