Over het algemeen eten we veel koolhydraten: van pasta, pizza en patat tot koekjes, chocolade en broodjes. Een hoge inname van koolhydraten kan echter nadelige gevolgen hebben voor de gezondheid. Steeds meer mensen laten de koolhydraten zoveel mogelijk staan en kiezen voor een koolhydraatarm dieet zoals het keto dieet. In dit blog bespreken we het keto dieet en diabetes, en wat de effecten zijn van dit dieet op diabetes type 2.
Is gezondheid ook jouw passie en wil je meer leren over hoe voeding en suppletie aan je gezondheid kunnen bijdragen? Bekijk dan onze e-learning Orthomoleculair Adviseur Basis of Orthomoleculair Adviseur Gevorderd.
Wat is het keto dieet?
Het keto dieet, ook wel het ketogeen dieet genoemd, is een voedingsvoorschrift waarbij de nadruk ligt op een verhoogde inname van vetten en een zeer lage inname van koolhydraten van maximaal 50 gram per dag. Het keto dieet is de strengste vorm van een koolhydraatarm dieet en werd oorspronkelijk ingezet als behandeling voor epilepsie.1 Tegenwoordig is het een populaire methode om af te vallen.
Onderstaande tabel toont het verschil in de verhouding van macronutriënten behorend bij een regulier voedingspatroon volgens de algemene richtlijnen van de Gezondheidsraad en het keto dieet.2,3
| Regulier voedingspatroon | Keto dieet | |
| Koolhydraten | 40 tot 70 procent | 5 procent |
| Vetten | 20 tot 40 procent | 70 procent |
| Eiwitten | 10 tot 30 procent | 25 procent |
Wat eet je bij het keto dieet?
Bij het keto dieet vermijd je veel voedingsmiddelen vanwege hun hoge koolhydraatgehalte, zoals granen, peulvruchten, aardappelen, knollen, snoep, koek, frisdrank en ook de meeste fruitsoorten.
Wat je wel kunt eten bij het keto dieet:
- Vlees: rund, varken, lam, kip en kalkoen
- Vette vis: forel, zalm, makreel, haring en tonijn
- Eieren
- Volle zuivel zoals roomboter, (slag)room en reuzel
- Onbewerkte kazen zoals mozzarella, blauwe kaas, geitenkaas en cheddar
- Oliën: olijfolie, kokosolie, avocado-olie, lijnzaadolie (koud) en notenolie (koud)
- Noten en zaden: walnoten, amandelen, chiazaad, lijnzaad, hennepzaad, pompoenpitten etc.
- Koolhydraatarme groente: groene groenten (broccoli, spinazie), bloemkool, paddenstoelen, asperges, tomaten, paprika’s, artisjok, uien etc.
- Kleine porties rood fruit (aardbeien), avocado, olijven en citroen
- Kruiden en specerijen, zout en peper
Hoe werkt het keto dieet?
Het idee achter het keto dieet is dat het lichaam een alternatieve bron voor glucose gaat gebruiken als brandstof. Normaliter worden koolhydraten in ons lichaam tot glucose afgebroken, de grootste bron van energie voor het lichaam. Een deel hiervan dat niet gebruikt wordt, slaat de lever op als glycogeen, een energievoorraad die aangesproken kan worden wanneer het glucosegehalte in het bloed te veel daalt.
Bij een zeer lage koolhydraatinname, zoals bij het keto dieet, raakt de glycogeenvoorraad uitgeput. Het lichaam moet dan andere energiebronnen aanspreken. Twee processen spelen hierbij een rol: gluconeogenese en ketogenese.
Ketonen als energiebron
Gluconeogenese is het proces waarbij het lichaam zelf glucose kan aanmaken, vooral uit aminozuren maar ook uit andere stoffen zoals pyruvaat, glycerol en melkzuur. Dit levert echter onvoldoende energie, waardoor het lichaam overschakelt op vetverbranding.1 Doordat vetzuren de bloed-hersenbarriere niet kunnen passeren, ontstaat er dan echter een probleem: de hersenen zouden zonder energie kunnen komen te zitten.
Om dit te voorkomen worden door de lever ketonen aangemaakt uit vetzuren (ketogenese). Deze kunnen wel de bloed-hersenbarriere passeren, en energie leveren aan de hersencellen.1 Bij een verhoogde hoeveelheid ketonen in het bloed is er sprake van ketose. Dit kun je merken aan een slechte of fruitige adem.
Wat gebeurt er met je bloedsuikerspiegel als je koolhydraten eet?
Koolhydraten worden afgebroken tot glucose en wordt vervolgens in het bloed opgenomen waardoor de bloedsuikerspiegel stijgt. De alvleesklier maakt in reactie daarop insuline aan zodat onze lichaamscellen de glucose makkelijk kunnen opnemen. Op die manier daalt de bloedsuikerspiegel weer naar een normale waarde. Bij een hoge inname van koolhydraten kan de werking van insuline en de bloedsuikerspiegel ontregeld raken.
Een zeer lage inname van koolhydraten zorgt voor minder glucose in het bloed en minder schommelingen in de bloedsuikerspiegel wat de bloedsuikerspiegel kan stabiliseren.4 Bij lagere bloedsuikerwaarden is er minder vraag naar insuline en neemt de uitscheiding hiervan af wat een goede glucosestofwisseling kan ondersteunen.
Lees ook ons andere blog kun je insulineresistentie omkeren en diabetes voorkomen.
Wat zegt de wetenschap over het keto dieet bij diabetes type 2?
Er zijn aanwijzingen dat het keto dieet een rol kan spelen in de behandeling van diabetes type 2. Bij deze aandoening is er sprake van een verstoorde glucosestofwisseling met hoge bloedsuikerwaarden, insulineresistentie, overgewicht en een ongunstig lipidenprofiel in het bloed. Wat de mogelijke invloed van het keto dieet hierop is, en wanneer je dit dieet beter niet kunt volgen bespreken we hieronder.
Keto en gewichtsverlies
Afvallen bij diabetes kan een belangrijke bijdrage leveren aan een verbetering van de aandoening.5 Onderzoek laat zien dat het keto dieet, in ieder geval op korte termijn, positieve effecten heeft op verschillende aspecten van gewichtsverlies zoals lichaamsgewicht, BMI (Body Mass Index), tailleomtrek, vetpercentage, visceraal vet en vetvrije massa.6
Ook bij mensen met diabetes type 2 is het keto dieet waarschijnlijk een effectieve manier om gewicht te verliezen en de tailleomtrek te verlagen, zelfs iets effectiever dan andere dieetvormen.4,7 Wel ziet het ernaar uit dat het gewichtsverlies vooral op korte termijn voorkomt.7,8 Een keto dieet zou dan mogelijk tijdelijk ingezet kunnen worden om af te vallen, om daarna over te schakelen op een dieet dat op de langere termijn beter vol te houden is.
Er zijn meerdere mogelijke verklaringen die het gewichtsverlies kunnen duiden. Ketonen zouden de eetlust onderdrukken waardoor je minder eet en minder calorieën binnenkrijgt.4 Ook worden vetreserves gebruikt en lijkt er sprake te zijn van een verminderde omzetting en opslag van glucose als vet. Bovendien zou het keto dieet een gunstig effect hebben op het basale metabolisme, waardoor er ook in rust meer calorieën verbrand worden.9
Effecten op de glucosetofwisseling
Het keto dieet laat bij mensen met diabetes type 2 ook gunstige effecten zien op de glucosestofwisseling, zoals een verlaagd HbA1c gehalte wat wijst op stabielere bloedsuikerwaarden over een wat langere termijn (2-3 maanden).7,10 Dit effect is mogelijk te wijten aan lagere glucosewaarden in het bloed na het eten en een verhoogde insulinegevoeligheid door de lage inname van koolhydraten. Het effect op het HbA1c wordt echter ook alleen op korte termijn gevonden.8
Effecten op het lipidenprofiel in het bloed
Onderzoek bij mensen met diabetes liet zien dat een ketogeen dieet het triglyceridengehalte in het bloed verlaagt en het HDL-cholesterolgehalte verhoogt, zelfs op lange termijn.7,10 Er zijn aanwijzingen dat het effect op het triglyceridengehalte niet te wijten is aan gewichtsverlies maar dat ketonen hier een rol bij spelen.7
Deze onderzoeken vonden ook een verhoging van het totale cholesterol en het LDL-cholesterol aantonen, maar dit hoeft niet ongunstig te zijn. Het vermoeden is namelijk dat hierbij de grotere LDL-cholesterol deeltjes, die snel worden verwijderd uit de bloedvaten en door de lever worden hergebruikt toenemen, en de kleinere LDL-cholesterol deeltjes die sneller aan de vaatwanden blijven plakken afnemen. Dit zou juist een positieve invloed op hart en vaten kunnen betekenen. Om dit te verduidelijken is verder onderzoek momenteel nog gaande.
Wat het effect van groene thee is op diabetes lees je in ons andere blog.
Wat zijn de nadelen van een ketogeen dieet?
Hoewel het erop lijkt dat het volgen van het keto dieet over het algemeen veilig is, in ieder geval tot 2 jaar lang, is het een erg streng dieet wat voor sommige mensen moeilijk vol te houden is.7 In het begin kun je ook last krijgen van de ‘keto-griep’.1 Hierbij komen bepaalde bijwerkingen voor zoals vermoeidheid, slaapproblemen, hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, overgeven en constipatie. Dit zou binnen enkele dagen tot weken weer moeten verdwijnen. Inname van voldoende vocht en elektrolyten zouden hierbij kunnen helpen.
Daarnaast zijn er mogelijke nadelen die op langere termijn kunnen voorkomen:1
- Tekorten aan nutriënten zoals vitamines, mineralen en vezels.
- Spijsverteringsproblemen zoals diarree, verstopping en een opgeblazen gevoel.
- Verlies van spiermassa door te snel gewicht te verliezen.
- Een groter risico op het ontwikkelen van nierstenen.
- Een groter risico op hart- en vaatziekten vanwege een hoog gehalte aan verzadigd vet en weinig vezels.
Hoe gezond het keto dieet is, hangt natuurlijk ook sterk af van hoe het precies is samengesteld. Een goed geformuleerd keto dieet bevat veel onverzadigde vetten, weinig verzadigd vet en voldoende vezels en micronutriënten — bijvoorbeeld uit groene groenten.8 Begeleiding door een professional kan helpen om hierin de juiste keuzes te maken
Wanneer is het keto dieet niet geschikt?
- Als je diabetes type 1 hebt of als je SGLT2-remmers Het risico op keto-acidose (verzuring van het bloed door een te grote ophoping van ketonen bij diabetes) of een toename van hypo’s is dan groter.
- Als je zwanger bent of borstvoeding geeft.
- Als je een aandoening aan je alvleesklier, lever, nieren of gal hebt.
- Als je nier of galblaas is verwijderd.
- Kinderen die in de groei zijn.
Tot slot
Het keto dieet is een koolhydraatarm dieet waarbij de focus ligt op een hoge inname van vetten. Dit zou een gunstige invloed hebben op de glucosestofwisseling. Onderzoek wijst uit dat vooral op korte termijn het dieet bij diabetes type 2 kan helpen om gewicht te verliezen, de bloedsuikerspiegel te stabiliseren en het lipidenprofiel in het bloed te verbeteren. De gezondheidsgevolgen op lange termijn dienen echter beter in kaart te worden gebracht.
Daarbij is het belangrijk om het keto dieet, zeker bij diabetes type 2, onder goede medische begeleiding te volgen. Dit in verband met veiligheid en eventuele aanpassingen in medicijngebruik. Bovendien is begeleiding bij het behouden van een gezond voedingspatroon van belang als je met het dieet stopt, zodat de kans groter is dat de gunstige veranderingen blijvend zijn.
- Masood, W., Annamaraju, P., Suheb, M. Z. K., & Uppaluri, K. R. (2023). Ketogenic diet. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing.
- Sacks, F. M., Bray, G. A., Carey, V. J. et al. (2009). Comparison of weight-loss diets with different compositions of fat, protein, and carbohydrates. The New England Journal of Medicine, 360(9), 859-873.
- (2001). Voedingsnormen: energie, eiwitten, vetten en verteerbare koolhydraten.
- Zhou, C., Wang, M., Liang, J., He, G., & Chen, N. (2022). Ketogenic diet benefits to weight loss, glycemic control, and lipid profiles in overweight patients with type 2 diabetes mellitus: a meta-analysis of randomized controlled trails. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(16), 10429.
- Yang, J., Xia, Y., Sun, Y., et al. (2023). Effect of lifestyle intervention on HbA1c levels in overweight and obese adults with type 2 diabetes across ethnicities: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Diabetes Research and Clinical Practice, 199, 110662.
- Amini, M. R., Aminianfar, A., Naghshi, S., Larijani, B., & Esmaillzadeh, A. (2022). The effect of ketogenic diet on body composition and anthropometric measures: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 62(13), 3644-3657.
- Patikorn, C., Saidoung, P., Pham, T., et al. (2023). Effects of ketogenic diet on health outcomes: an umbrella review of meta-analyses of randomized clinical trials. BMC Medicine, 21(1), 196.
- Choy, K. Y. C., & Louie, J. C. Y. (2023). The effects of the ketogenic diet for the management of type 2 diabetes mellitus: A systematic review and meta-analysis of recent studies. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews, 17(12), 102905.
- Bueno, N. B., De Melo, I. S. V., De Oliveira, S. L., & da Rocha Ataide, T. (2013). Very-low-carbohydrate ketogenic diet v. low-fat diet for long-term weight loss: a meta-analysis of randomised controlled trials. British Journal of Nutrition, 110(7), 1178-1187.
- Choi, Y. J., Jeon, S. M., & Shin, S. (2020). Impact of a ketogenic diet on metabolic parameters in patients with obesity or overweight and with or without type 2 diabetes: a meta-analysis of randomized controlled trials. Nutrients, 12(7), 2005.
