Coeliakie

Wat is coeliakie?

Coeliakie is een aandoening van de dunne darm die het gevolg is van een intolerantie voor gluten. Een andere naam voor coeliakie is daarom glutenintolerantie. Glutenintolerantie is een overgevoeligheid voor gliadine, dat samen met glutenine het eiwit gluten vormt. Gluten zijn eiwitten die zeer plakkerig zijn. Ze geven daarom een bepaalde structuur aan het eten. Gluten komt van het Latijnse woord voor ‘lijm’. Het lijmachtige van gluten is de reden dat er zoveel rek in brood met tarwe of andere glutenbevattende granen zit.

Bij coeliakie reageert het immuunsysteem op gluten door afweerstoffen aan te maken. We zien coeliakie daarom ook als een auto-immuunziekte. Hierbij ontstaat een ontsteking in de dunne darm. Op den duur leidt dit tot aantasting van het darmslijmvlies. De darmvlokken (villi) aan de binnenkant van de dunne darm worden dan glad. Deze zorgen normaal gesproken voor een groot oppervlak om voedingsstoffen op te kunnen nemen. Als de darmvlokken beschadigd zijn, kan het lichaam voedingsstoffen niet meer goed opnemen (malabsorptie) en ontstaan er tekorten aan vitaminen en mineralen. Dit kan uiteenlopende klachten geven. Bij kinderen heeft dit ook invloed op de groei en ontwikkeling en het ontstaan van ADHD.

Coeliakie is erfelijk en komt bij ongeveer één op de honderd tot tweehonderd mensen in Nederland voor. Omdat mensen de klachten niet altijd herkennen, ziet men de ziekte veel over het hoofd. Vaak wordt daarom coeliakie op latere leeftijd herkend. Meestal zijn mensen die de diagnose krijgen tussen de 40 en 60 jaar. Coeliakie kan niet worden genezen. Maar een streng glutenvrij dieet vermindert de symptomen en voorkomt verdere beschadiging van de darmen.

Niet iedereen met een glutenintolerantie heeft echter coeliakie. Er zijn ook mensen die klachten ervaren na het eten van gluten, maar geen coeliakie hebben. Dit wordt vaak aangeduid als glutensensitiviteit, of met het Engelse non-celiac gluten sensitivity (NCGS).

Symptomen

Coeliakie gaat gepaard met uiteenlopende klachten en symptomen. De ene persoon kan last hebben van diarree en buikpijn, terwijl de ander zich prikkelbaar en niet lekker voelt. Ook de intensiteit van de klachten kan per persoon verschillen. Sommige mensen met coeliakie ervaren helemaal geen klachten.

Veelvoorkomende coeliakie klachten zijn:

• Buikpijn
• Een opgeblazen gevoel of opgezette buik
• Winderigheid
• Chronische diarree of constipatie
• Braken
• Bleke of vettige ontlasting
• Verminderde eetlust

Coeliakie kan ook klachten geven die niet met de spijsvertering te maken hebben. Deze klachten linkt men daarom vaak niet direct aan de aandoening:

• Bloedarmoede
• Botontkalking (osteoporose)
• Beschadigd tandglazuur
• Gewichtsverlies
• Vermoeidheid
• Niet lekker voelen
• Prikkelbaarheid
• Jeukende uitslag met blaarvorming (dermatitis herpetiformis)
• Mondzweren
• Hoofdpijn en vermoeidheid
• Gevoelloosheid en tintelingen in handen en voeten (perifere neuropathie)
• Evenwichtsproblemen
• Bot- of gewrichtspijn
• Huidklachten

Mensen met coeliakie hebben een grotere kans op andere aandoeningen, zoals diabetes, lactose-intolerantie en schildklierproblemen. In sommige gevallen lijken de klachten te wijzen op coeliakie, maar gaat het om een andere aandoening zoals het prikkelbare darm syndroom.

Coeliakie symptomen kind

Kinderen met coeliakie hebben vaak spijsverteringsproblemen zoals misselijkheid en overgeven, chronische diarree of constipatie, een opgezette buik of bleke stinkende ontlasting. Ook prikkelbaarheid is een veelvoorkomend symptoom bij kinderen. De verminderde opname van voedingsstoffen als gevolg van het aangetaste darmslijmvlies kan daarnaast leiden tot de volgende klachten:

• Groeiachterstand
• Late puberteit
• Een bolle buik
• Dunne armen en benen
• Vermoeidheid
• Huilerigheid
• ADHD

Coeliakie aanval

Als coeliakiepatiënten per ongeluk toch gluten binnenkrijgen (ook wel ‘glutenfout’), kan daarna een coeliakieaanval volgen. De klachten bij een glutenfout zijn buikkramp, misselijkheid, diarree, rillingen, overgeven, hoofdpijn en vermoeidheid. De klachten beginnen vaak binnen een uur en zijn het ergst na drie uur. Soms treden de klachten pas na een dag op of treden er helemaal geen klachten op. Toch is het per ongeluk eten van gluten altijd schadelijk voor mensen met coeliakie.
Bij een coeliakieaanval helpt het om veel water te drinken. Zo vul je het vocht aan dat het lichaam verliest door diarree of overgeven. Zorg verder dat de voeding voldoende voedingsvezels bevat en licht verteerbaar is. Een warme kruik kan helpen tegen de buikpijn.

Oorzaken

De exacte oorzaak van coeliakie is niet bekend. Erfelijkheid speelt in ieder geval een rol. Ongeveer één op de tien mensen met een broer, zus of ouder met coeliakie heeft zelf ook coeliakie. Ook omgevingsfactoren blijken een rol te spelen bij de ontwikkeling van de ziekte.

Coeliakie allergie of intolerantie
Coeliakie is geen allergie. Bij een voedselallergie herkent het lichaam een bepaald eiwit als lichaamsvreemd en komt het afweersysteem in actie. Dit maakt antistoffen tegen deze stof aan, waarbij histamine vrijkomt. Histamine zorgt vervolgens voor allerlei allergische reacties.

Bij coeliakie komt geen histamine vrij om de gluten aan te vallen, maar valt het afweersysteem de eigen cellen aan. Hierom wordt coeliakie als intolerantie en auto-immuunziekte gezien maar niet als allergie.

Voedingsadviezen

Coeliakie dieet
Een streng glutenvrij dieet kan klachten bij coeliakie voorkomen. Onder andere de granen tarwe, gerst, rogge, spelt en kamut bevatten gluten. Vermijd daarom graanproducten zoals brood, pasta, pizza en muesli. Voorverpakt voedsel bevat ook vaak granen. Als verpakte producten gluten bevatten is het wettelijk verplicht dit bij de allergenen en ingrediënten op het etiket te noemen.

Kies voor voeding die volledig vrij is van gluten, zoals:

• Rijst
• Boekweit
• Glutenvrije havermout (i.v.m. sporen)
• Teff
• Maïs
• Cassave
• Groente en fruit
• Onbewerkt vlees
• Zuivel
• Noten
• Zaden

Ook onbewust kun je gluten binnenkrijgen. Producten die gluten kunnen bevatten zijn:

• Make-up
• Huid- en haarproducten
• Tandpasta
• Medicijnen
• Conserveermiddelen
• Stabilisatoren

Opmerkingen

Coeliakie test
Om coeliakie vast te stellen doet de huisarts een bloedonderzoek. Deze standaard bloedtest toont aan of er antilichamen tegen tissue transglutaminase (weefseltransglutaminase) in het bloed aanwezig zijn. Bij volwassenen wordt ook het dunne darmslijmvlies onderzocht.

Ook ontlastingonderzoek kan coeliakie aantonen. Bij deze coeliakietest wordt de ontlasting getest op de antilichamen anti-gliadine, anti-t-transglutaminase en anti-immunoglobuline A. Een toename van antilichamen wijst erop dat het lichaam negatief op gluten reageert en dat het antilichamen tegen gliadine en transglutaminase aanmaakt.

Coeliakiepatiënten hebben vaak ook een verhoogd zonulinegehalte in de ontlasting. Zonuline regelt het functioneren van de tight junctions in de dunne darm. Bij beschadiging van de tight junctions door bijvoorbeeld gluten komt zonuline in de darminhoud terecht. Een ontlastingtest kan de zonulinewaarden bepalen. Verhoogde waarden wijzen op een toegenomen doorlaatbaarheid van de darmwand (Leaky Gut).