Zuur-base balans
- De zuur-base balans verwijst naar het evenwicht tussen zure en basische (alkalische) stoffen in het lichaam, waarbij een gezonde pH-waarde tussen de 7,35 en 7,45 ligt.
- Symptomen van een disbalans zijn o.a. vermoeidheid, duizeligheid, misselijkheid, verwarring en spierzwakte.
- Onevenwichtige voeding, nierproblemen, ademhalingsproblemen en diabetes zijn enkele oorzaken van een disbalans.
- Subklinische disbalans kan ook leiden tot gezondheidsproblemen op de lange termijn, zoals spierverlies en een verhoogd risico op nierstenen.
- Een gezonde voeding en leefstijl zijn belangrijk om een optimaal zuur-base balans te behouden.
In het kort
- De zuur-base balans verwijst naar het evenwicht tussen zure en basische (alkalische) stoffen in het lichaam, waarbij een gezonde pH-waarde tussen de 7,35 en 7,45 ligt.
- Symptomen van een disbalans zijn o.a. vermoeidheid, duizeligheid, misselijkheid, verwarring en spierzwakte.
- Onevenwichtige voeding, nierproblemen, ademhalingsproblemen en diabetes zijn enkele oorzaken van een disbalans.
- Subklinische disbalans kan ook leiden tot gezondheidsproblemen op de lange termijn, zoals spierverlies en een verhoogd risico op nierstenen.
- Een gezonde voeding en leefstijl zijn belangrijk om een optimaal zuur-base balans te behouden.
Wat is zuur-base balans?
De zuur-base balans is het evenwicht tussen zure en basische (alkalische) stoffen in het lichaam, gemeten via de pH-waarde van het bloed. Een gezonde pH-waarde van het bloed ligt tussen 7,35 en 7,45.1
Zuur-base homeostase houdt in dat ons lichaam de zuurgraad op het juiste niveau houdt. Als eerste verdedigingslinie heeft ons lichaam stoffen die als buffer werken, waardoor de zuurgraad passief in balans blijft. Als deze buffers niet genoeg zijn, kan ons lichaam meer actieve processen gebruiken. Zuren kunnen bijvoorbeeld via de longen en nieren worden uitgescheiden. De metabole processen in ons lichaam zorgen voor een constante aanmaak van zuren, waardoor een efficiënte regulatie en uitscheiding van zuren essentieel is.2
Acidose en alkalose
Verstoring van deze zuur-base balans kan leiden tot metabole en/of respiratoire acidose of alkalose. Acidose kan ontstaan door overmatige zuurproductie, verminderde uitscheiding van zuren of verlies van bicarbonaat, waardoor het lichaam verzuurt (verlaagde pH). Alkalose treedt op door toename van bicarbonaat of verlies van zuren, waardoor het lichaam meer basisch wordt (verhoogde pH).3 Bij acidose en alkalose blijft de pH-waarde nog wel binnen de veilige marge, maar staan de buffersystemen wel onder druk, aangezien deze extra hard moeten werken om de pH in balans te houden.3
Acidemie en alkalemie
Wanneer de buffersystemen uitgeput raken en de pH niet meer op peil kunnen houden, (door middel van acidose of alkalose) kan acidemie of alkalemie ontstaan.3 Acidemie is een arteriële pH-waarde die lager is dan normaal (pH<7,35), terwijl alkalemie een arteriële pH is die boven het normale bereik ligt (pH>7,45).3
Symptomen
Een zuur-base disbalans in het lichaam kan leiden tot verschillende symptomen, variërend van aard. De meest voorkomende symptomen verschillen afhankelijk van of er sprake is van te veel zuur of te weinig zuur, waarbij respectievelijk acidose of alkalose optreedt.3-7 Er kan echter ook sprake zijn van een extreme en acute disbalans met acidemie of alkalemie tot gevolg, dit kan levensbedreigend zijn.
Als je snelle veranderingen in je ademhaling ervaart samen met verwardheid, extreme vermoeidheid of andere verontrustende symptomen, neem dan direct contact op met een arts of bel 112. Dit kan namelijk wijzen op een levensbedreigende situatie, met name wanneer er sprake is van een verhoogd risico zoals bij diabetes of nierproblemen.
Het is belangrijk om te weten dat de symptomen kunnen variëren, afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de ernst. In milde gevallen of wanneer de symptomen zich langzaam ontwikkelen, merk je er misschien weinig van. Als een ernstige disbalans echter onbehandeld blijft, kan dit levensbedreigend zijn.
Acidose3-6
- Snelle en diepe ademhaling (Kussmaul-ademhaling)
- Misselijkheid en overgeven
- Vermoeidheid
- Verwardheid
- Hoofdpijn
Alkalose7
- Spierzwakte
- Spierkrampen
- Tintelingen
- Verwardheid
- Misselijkheid en braken
- Duizeligheid
- Kortademigheid
Subklinische disbalans
Zonder symptomen kan er sprake zijn van subklinische acidose of alkalose, wat op de lange termijn ook voor de gezondheid kan opleveren. Dit geldt voornamelijk voor acidose. Zo verhoogt een zure urineomgeving de kans op nierstenen door de uitscheiding van calcium te verhogen, wat kristallisatie en steenvorming bevordert.4 Verder kan bij chronische metabole acidose spierweefsel worden afgebroken om aminozuren vrij te maken, die helpen de zure omgeving te bufferen, wat kan leiden tot spierverlies.8 Verder werd gedacht dat acidose tot botontkalking zou leiden doordat het lichaam calcium uit de botten mobiliseert om de zuurgraad van het bloed te neutraliseren. Onderzoeken vonden echter geen negatieve effecten van verzurende diëten op de botgezondheid.9
Oorzaken
Nierproblemen4,5
Nierfalen vermindert de capaciteit om zure afvalstoffen uit te scheiden, wat kan leiden tot ophoping van zure stoffen, met metabole acidose als gevolg.
Ademhalingsproblemen10,11
Ademhalingsproblemen, zoals astma en COPD, kunnen leiden tot respiratoire acidose. Deze aandoeningen belemmeren de uitscheiding van kooldioxide door een minder effectieve ademhaling, wat resulteert in een ophoping van kooldioxide in het bloed, wat het bloed verzuurt. Ook medicijnen die het ademhalingscentrum onderdrukken, kunnen respiratoire acidose veroorzaken, door een verhoging van het koolstofdioxidegehalte.
Daarentegen kan een verhoogde ademhaling, bijvoorbeeld door een acute astma-aanval, leiden tot een daling van de hoeveelheid CO₂ in het bloed, wat resulteert in respiratoire alkalose.
Diabetes12
Onbehandelde diabetes kan leiden tot ketoacidose door de ophoping van ketonen in het bloed. Daarnaast kan lactaatacidose optreden als gevolg van het gebruik van metformine. Beide aandoeningen leiden tot overmatige vorming van waterstofionen, wat resulteert in metabole acidose.
Onevenwichtige voeding13
Overmatige consumptie van zuurvormende voedingsmiddelen zoals vlees, suiker en ultrabewerkt voedsel verhogen de zuurgraad in het lichaam, terwijl basische voedingsmiddelen zoals groenten en fruit helpen de balans te behouden.
Overmatig vochtverlies2
Bij overmatig vochtverlies kan metabole alkalose optreden. Dit kan het gevolg zijn van extracellulair vochtvolumeverlies door braken of diuretica, of overmatig kaliumverlies wat leidt tot hyperaldosteronisme. Daarentegen kan diarree leiden tot overmatig verlies van bicarbonaat wat kan leiden tot metabole acidose.
Voedingsadviezen
Westerse diëten zijn vaak zuurvormend en bevatten weinig kalium, wat kan leiden tot een lichte chronische metabole acidose.2 Het eten van veel dierlijke eiwitten (vlees, zuivel, kaas en eieren) belast het lichaam en kan leiden tot cel- en weefselschade door de ophoping van zuur. Dit kan systemische ontstekingen en andere gezondheidsproblemen veroorzaken. Plantaardige diëten, rijk aan kalium en magnesium, zijn het meest effectief in het verminderen van deze zure belasting en het bevorderen van een betere gezondheid.13,14
Basische voeding:13,14
- Groenten en fruit (rijk aan kalium en magnesium)
- Volkoren granen
- Magere eiwitbronnen zoals vis
- Noten en zaden
Verzurende voeding:2,15
- Ultrabewerkt voedsel
- Dierlijke voeding en met name vlees
- Suikerrijke dranken
- Alcohol
- Vetrijk voedsel
Opmerkingen
Naast een evenwichtig voedingspatroon rijk aan groenten en fruit, kunnen ook andere maatregelen helpen om je zuur-base balans te bevorderen. Zo bestaan er bijvoorbeeld alkalische waterproducten, waaraan basische stoffen zoals bicarbonaat zijn toegevoegd. Het drinken van alkalisch water kan ons lichaam zo helpen de zuur-base balans te bewaren. 16 Stressmanagementtechnieken zoals meditatie, ademhalingsoefeningen en yoga kunnen de negatieve impact van stress op je zuur-base balans verminderen.17,18 Het is ook belangrijk om bij diabetes regelmatig je bloedsuikerspiegel te controleren, omdat je met diabetes een hoger risico loopt op een verstoorde balans. Door je bloedsuikerspiegel consequent binnen de aanbevolen waarden te houden, kun je het risico op complicaties zoals ketoacidose verkleinen.12
- Hopkins, E., Sanvictores, T., & Sharma, S. (2022, September 12). Physiology, acid base balance.
- Hamm, L. L., Nakhoul, N., & Hering-Smith, K. S. (2015). Acid-Base homeostasis. Clinical Journal of the American Society of Nephrology, 10(12), 2232–2242.
- Hamilton, P. K., Morgan, N. A., Connolly, G. M., & Maxwell, A. P. (2017, September 1). Understanding Acid-Base disorders. PubMed Central (PMC).
- Halperin, M. L., Dhadli, S. C., & Kamel, K. S. (2006). Physiology of Acid-Base Balance: Links with kidney stone prevention. Seminars in Nephrology, 26(6), 441–446.
- Reddy, S. T., Wang, C., Sakhaee, K., Brinkley, L., & Pak, C. Y. C. (2002). Effect of low-carbohydrate high-protein diets on acid-base balance, stone-forming propensity, and calcium metabolism. American Journal of Kidney Diseases, 40(2), 265–274.
- Lewis, J. L., III. (2023, July 12). Acidosis. MSD Manual Consumer Version.
- Brinkman, J. E., & Sharma, S. (2023, July 24). Respiratory alkalosis. StatPearls – NCBI Bookshelf.
- Ho, J. Q., & Abramowitz, M. K. (2022). Clinical Consequences of Metabolic Acidosis—Muscle. Advances in Chronic Kidney Disease, 29(4), 395–405.
- Han, Y., An, M., Yang, L., Li, L., Rao, S., & Cheng, Y. (2021). Effect of acid or base interventions on Bone Health: A Systematic Review, Meta-Analysis, and Meta-Regression. Advances in Nutrition, 12(4), 1540–1557.
- McGonigle, R., & Woods, R. A. (2011). Take my breath away: a case of lactic acidosis in an asthma exacerbation. Canadian Journal of Emergency Medical Care/CJEM, 13(04), 284–288.
- Raimondi, G. A., Gonzalez, S., Zaltsman, J., Menga, G., & Adrogué, H. J. (2013). Acid–base patterns in acute severe asthma. the Journal of Asthma/Journal of Asthma, 50(10), 1062–
- Jayedi, A., & Shab-Bidar, S. (2018). Dietary acid load and risk of type 2 diabetes: A systematic review and dose–response meta-analysis of prospective observational studies. Clinical Nutrition ESPEN, 23, 10–18.
- Quade, B. N., Parker, M. D., & Occhipinti, R. (2021). The therapeutic importance of acid-base balance. Biochemical Pharmacology, 183, 114278.
- Storz, M. A., Ronco, A. L., & Hannibal, L. (2022). Observational and clinical evidence that plant-based nutrition reduces dietary acid load. Journal of Nutritional Science, 11.
- Avesani, C. M., Cuppari, L., Nerbass, F. B., Lindholm, B., & Stenvinkel, P. (2023). Ultraprocessed foods and chronic kidney disease—double trouble. Clinical Kidney Journal, 16(11), 1723–1736.
- Chycki, J., Kurylas, A., Maszczyk, A., Golas, A., & Zajac, A. (2018). Alkaline water improves exercise-induced metabolic acidosis and enhances anaerobic exercise performance in combat sport athletes. PloS One, 13(11), e0205708.
- Edwards, S. L. (2008). Pathophysiology of acid base balance: The theory practice relationship. Intensive & Critical Care Nursing/Intensive and Critical Care Nursing, 24(1), 28–40.
- Vollmer, L. L., Strawn, J. R., & Sah, R. (2015). Acid–base dysregulation and chemosensory mechanisms in panic disorder: a translational update. Translational Psychiatry, 5(5), e572.
